Με ποιον τρόπο θα μπορούσε να τεθεί εκ νέου ο προβληματισμός για το σύγχρονο μουσείο μέσα από το ιστορικό παράδειγμα ενός τόπου όπως η Λευκωσία; Ποιες θεωρητικές και σχεδιαστικές προκλήσεις μπορούν να αναδυθούν σε μια πόλη που στο πλούσιο ιστορικό υπόβαθρό της φέρει και τα εμφανή σημάδια μιας σύρραξης, ενός βίαιου δημογραφικού μετασχηματισμού και της παγιωμένης διάστασης ανάμεσα στις δύο κύριες εθνοτικές ομάδες οι οποίες κατοικούν εκεί; Ποιο θεωρητικό ή θεσμικό πρόγραμμα θα μπορούσε να αναλάβει τη διαχείριση της σχέσης αυτής της πόλης με το παρελθόν της, όταν οι πολιτειακοί θεσμοί αλλά και οι διάφορες κοινωνικές ομάδες επιδιώκουν να ανασυγκροτούν τούτο το παρελθόν με τρόπο διαφορετικό; Ποια αρχιτεκτονική και χωρική συνθήκη θα μπορούσε να ανταποκριθεί στον συγκεκριμένο προβληματισμό καλλιεργώντας μια ανοιχτή σχέση με την ιστορία πέρα κι έξω από τη διατεταγμένη παραγωγή της «εθνικής H παρούσα έκδοση περιλαμβάνει κείμενα που συζητούν, μέσα από ειδικά παραδείγματα και ευρύτερες θεωρητικές αναφορές, κεντρικά ερωτήματα των σύγχρονων κοινωνιών, ερωτήματα σχετικά με τη θεσμική διαχείριση του παρελθόντος, με την κατασκευή ηγεμονικών πολιτισμικών αφηγήσεων και με τις πρακτικές της μνημόνευσης. Το ανά χείρας βιβλίο επιδιώκει μέσα από διεπιστημονικές προσεγγίσεις να προωθήσει τη θεωρητική, την ιστοριογραφική και την πολιτισμική κριτική, έχοντας έναν διπλό στόχο: πρώτον, να αναδείξει την παράμετρο του χώρου στις πολιτικές διαχείρισης της μνήμης, εντοπίζοντας υπό διαφορετικές οπτικές τους τρόπους με τους οποίους ο χώρος γίνεται εργαλείο και μέσο των αφηγήσεων για το παρελθόν? δεύτερον, να προβάλει διερευνήσεις, που στο πλαίσιο του αναστοχασμού για τη μουσειακή συνθήκη εισηγούνται χωρικές και αρχιτεκτονικές προσεγγίσεις κριτικής διερώτησης για τον θεσμικό ρόλο του μουσείου και των παραδεδομένων σχέσεων μεταξύ συλλογής, παρατηρητή, κτιρίου και πόλης.

Οι Φωνές αρχικά απευθύνθηκαν η μια στην άλλη και στη συνέχεια διεύρυναν το διάλογο απευθυνόμενες σε άλλες φωνές. Ο τόμος αποτελεί μια αποτύπωση αυτού του διαλόγου και περιλαμβάνει επιλογή κειμένων και έργων που αφορούν την υλικότητα, τη σωματικότητα, την απεύθυνση και τη διαλογικότητα, τις ταυτότητες και ετερότητες, τις επιβολές, τις αντιστάσεις, τις χαρτογραφήσεις και τις περιπλανήσεις, τη μνήμη και την ενδεχομενικότητα. Τα αρχικά ενδιαφέροντα του καθενός από εμάς για την τέχνη, την ανθρωπολογία, τον ήχο και τη μουσική, συνδέθηκαν με ευρύτερα ιστορικά, κοινωνικά και πολιτικά ζητούμενα που ανακύπτουν όταν προσεγγίζει κανείς τη φωνή. Ο καθένας μας είχε την ευκαιρία να διερευνήσει, να οικειοποιηθεί, να κατασκευάσει μια προοπτική που του επιτρέπει, εντέλει, να διαπιστώσει στην πράξη πώς ο ίδιος απευθύνεται δημόσια, πώς αρθρώνει δική του φωνή στην εκάστοτε συγκυρία, πώς προσλαμβάνει και διαλέγεται με τις φωνές των άλλων.

«Το ανά χείρας κείμενο συμπυκνώνει τη μακρά αναγνωστική περιπέτεια του Αλτουσσέρ με τον Μακιαβέλλι, η οποία, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 και καθ’ όλη την ιλιγγιώδη τροχιά της ακμής και της παρακμής του “αλτουσσερισμού”, δεν σταμάτησε να αποτελεί υπόγεια αλλά καθοριστική συνθήκη των θεωρητικών του παρεμβάσεων. […] αποτελεί ένα είδος παλίμψηστου, που στις διαφορετικές στρώσεις γραφής του αποτυπώνει τη μακροχρόνια και βασανιστική εμπλοκή του Αλτουσσέρ με τον Μακιαβέλλι καθ’ όλη τη διάρκεια της ταραγμένης διανοητικής πορείας του». Ο Μακιαβέλλι και εμείς, λοιπόν, το κείμενο που αναφέρεται σε όλες τις συμβατικά διακριτές περιόδους του έργου του Αλτουσσέρ και που συγκεντρώνει τα πρωτόκολλα μιας διηνεκούς ανάγνωσης του Μακιαβέλλι, η επεξεργασία του οποίου συνόδευσε αδιαλείπτως όλες τις φάσεις και τις τροπές της φιλοσοφικής περιπέτειάς του, το κείμενο που διαρκώς έγραφε, συνιστά, μεταξύ πολλών άλλων, και ένα κρυπτογραφημένο εγχειρίδιο για την ανάγνωση του ίδιου του Αλτουσσέρ. Από την Εισαγωγή του Γιώργου Φουρτούνη Ο Αλτουσσέρ, σε εκκρεμότητα μεταξύ νεωτερικότητας και μετανεωτερικότητας, συναντά τον Μακιαβέλλι, σε εκκρεμότητα μεταξύ Μεσαίωνα και νεωτερικότητας… Μια εκρηκτική έκθεση του οράματος ενός επαναστατικού υλισμού: ο συγκερασμός του υλισμού και του φαινομένου της ενικότητας Αντόνιο Νέγκρι

Δύο εστίες ενδιαφέροντος δεσπόζουν στην κριτική θεωρία, η κοινωνικοπολιτική και η αισθητική. Πώς όμως σχετίζονται οι εν λόγω σφαίρες μεταξύ τους; Η τέχνη που θέλει να αντισταθεί στην κοινωνική πραγματικότητα γίνεται αυτόνομη. Αυτονομούμενη, αφήνει την καθεστηκυία τάξη να θριαμβεύει. Η τέχνη που στρατεύεται και θέλει να παρέμβει, γίνεται ένα με το υπάρχον και υποκύπτει στην εξουσία του. Αντίστοιχα και η πολιτική. Αποσκοπώντας σε κάτι εντελώς νέο, δεν βρίσκει βάση στον υπάρχοντα κόσμο και μετατρέπεται σε τέχνη. Επιδιώκοντας το εφικτό, ενσωματώνεται στο υπαρκτό και προδίδει την τέχνη της. Σε αυτά τα διλήμματα ο Τ.Β. Αντόρνο και ο Β. Μπένγιαμιν, δύο από τους γνωστότερους εκπροσώπους της κριτικής θεωρίας, αντιδρούν ο καθένας με διαφορετικό τρόπο. Το βιβλίο ανατρέχει στα ερωτήματά τους, περιγράφει τις απαντήσεις τους, τις παρακολουθεί ώς τις απώτερές τους συνέπειες και ιχνηλατεί τα πεδία των συγκλίσεων και των αποκλίσεων.

Το βιβλίο αυτό θίγει ορισμένα βασικά σημεία της κλινικής νευροψυχολογίας με τη μορφή σημειώσεων. Βασική φιλοδοξία της νευροψυχολογίας είναι να κατανοήσει τους εγκεφαλικούς μηχανισμούς των νοητικών λειτουργιών. Η παθολογία του εγκεφάλου επιτρέπει να ξεφύγουμε από τις κατηγορίες που έχουμε συνηθίσει να χρησιμοποιούμε ως λέξεις δανεισμένες από τη λαϊκή ψυχολογία και την «επιστροφή στα ίδια τα πράγματα». Οι αφασίες, οι αγνωσίες, οι απραξίες, οι αμνησίες, οι διαταραχές των νοητικών λειτουργιών και της συμπεριφοράς που παρουσιάζουν άνθρωποι εξαιτίας βλαβών που έχουν υποστεί στον εγκέφαλο – τα αντικείμενα δηλαδή της κλινικής νευροψυχολογίας – οδηγούν στη συσχέτιση συγκεκριμένων διαταραχών της συμπεριφοράς με ορισμένες βλάβες του εγκεφάλου και, στη συνέχεια, στην ανάλυση των νοητικών λειτουργιών και την κατανόηση των εγκεφαλικών μηχανισμών που τις υποστηρίζουν.

Ανεξάρτητα από τις ιστορικές συνθήκες γένεσής τους, οι ιδέες έχουν τη δική τους αξία και δυναμική. Έτσι και οι ιδέες που αναδείχθηκαν στην τόσο πλούσια και πολυεπίπεδη συζήτηση, στις πόλεις της Σκωτίας του 18ου αιώνα, εξακολουθούν να αποτελούν πολύτιμα κοιτάσματα, θησαυρούς για την παγκόσμια κουλτούρα, που ακόμη στις μέρες μας εμπνέουν την έρευνα και τη σκέψη. Ιδιαιτέρως, τα τελευταία σαράντα χρόνια, το γόνιμο ενδιαφέρον για τον σκωτικό Διαφωτισμό γνωρίζει μία άνευ προηγουμένου άνθιση σε όλο το φάσμα των κοινωνικών επιστημών, σε μία πραγματικά διεθνή συζήτηση. Οι γοητευτικές ιδέες είναι εκτεθειμένες σε ειδωλοποίηση και κατασκευές ιδεολογημάτων. Η σκωτική ουτοπία του ειδυλλιακού πρώιμου φιλελευθερισμού δεν αποτελεί εξαίρεση. Από τον οικονομικό φιλελευθερισμό της σχολής του Μάντσεστερ, του 19ου αιώνα, μέχρι τον νεοφιλελευθερισμό της αυστριακής σχολής του 20ού, γνώρισε πολλές αναχρονιστικές και ανιστόρητες επανεκδόσεις και προκρούστειες επικαιροποιήσεις. Η σκωτική ουτοπία της γενικής, αυθόρμητης εναρμόνισης γεννήθηκε υπό ειδικές και ανεπανάληπτες ιστορικές προϋποθέσεις. Αλλά, ακόμα και στη Βρετανία, η ανατροπή της διεθνούς συγκυρίας με τη Γαλλική Επανάσταση, σε συνδυασμό με τη ριζική κοινωνική αναδιάρθρωση που έφερε η Βιομηχανική Επανάσταση του 19ου αιώνα, αρκούσαν για να αρθεί κάθε επίφαση επικαιρότητας από τον πλούτο των ιδεών που γέννησε η σκωτική ουτοπία του σύντομου 18ου αιώνα.

Το βιβλίο αυτό είναι ένας τιμητικός τόμος για τον Θανάση Τζαβάρα και έχει γραφτεί από τους μαθητές και φίλους του. Περιέχει κείμενα που ακολουθούν τους τομείς της επιστημονικής του παρουσίας και παραγωγής ανάμεσα στους δύο πόλους της Νευροψυχολογίας και της Ψυχανάλυσης, με περάσματα από τη νευρολογία, την ψυχιατρική, τη λογοτεχνία και την ιστορία. Μια σειρά από φαινομενικές ασυνέχειες, με μια απόλυτα λογική συνέχεια και ενότητα: Όλοι ξέραμε ότι υπάρχει εγκέφαλος και ότι υπάρχει ψυχισμός, αλλά καθώς περιχαρακωνόμαστε ο καθένας στον τομέα του καταλήγουμε να πιστεύουμε ότι η αλήθεια βρίσκεται στη δική μας μεριά, στο δικό μας αντικείμενο. Ο Τζαβάρας μας έμαθε ότι δεν υπάρχει ή το ένα ή το άλλο, και το βιβλίο αυτό είναι η ευκαιρία της συνύπαρξής μας. Τα κείμενα μοιράζονται σε τρεις θεματικές ενότητες, ακολουθώντας αυθαίρετα τα πεδία επιστημονικού ενδιαφέροντος του Θανάση Τζαβάρα: τη νευροψυχολογία, την ψυχανάλυση και τη μεταιχμιακή, διεπιστημονική σύνθεση.

«Ο στόχος του βιβλίου είναι μετρημένος: να επισημάνει έναν αριθμό κρίσιμων ζητημάτων τα οποία αφορούν τη γεωγραφία στη χώρα μας και, πιστεύω, ενδιαφέρουν το ευρύτερο κοινό και όχι μόνο τους/τις γεωγράφους και συμβάλλουν στην κατανόηση όσων συμβαίνουν καθημερινά γύρω μας. Τα οκτώ κείμενα του τόμου εντάσσονται στην ευρύτερη διεθνή συζήτηση, αλλά και στη συγκεκριμένη χωρο-κοινωνική και πολιτική συγκυρία στην οποία γράφτηκαν, η οποία επισημαίνεται στο καθένα, δίνοντας τη γενεαλογία του. Το βιβλίο είναι οργανωμένο σε δύο μέρη. Το πρώτο, περισσότερο γενικό/ιστορικό αναφέρεται στην εδαφοκυριαρχία, στις χαρτογραφικές απεικονίσεις και στην πολιτισμική στροφή στις κοινωνικές επιστήμες. Το δεύτερο είναι πιο πολιτικό, με κείμενα που αφορούν τη σχέση γεωγραφίας και διεθνών ανταλλαγών, τις γεωγραφίες του κράτους, τις εξελίξεις στα Βαλκάνια κατά τη διάρκεια του πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία, στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ελλάδα της κρίσης μετά το 2010. Με εξαίρεση ένα κείμενο, τα υπόλοιπα είναι αδημοσίευτα ή έχουν δημοσιευτεί στο εξωτερικό, αλλά δεν έχουν μεταφραστεί και δημοσιευτεί στα ελληνικά. Το νήμα που τα συνδέει είναι η εμμονή μου στη ριζοσπαστική προσέγγιση του κοινωνικού χώρου και στην προσπάθεια ακόμη και τα επιστημονικά κείμενα να συνδέονται με την πολιτική συγκυρία και την Αριστερά».

Από τον 16ο αιώνα, η μορφή του «άγριου» Άλλου –επικίνδυνου και σε κίνδυνο– επιστρατεύτηκε από τα ευρωπαϊκά αποικιακά καθεστώτα ως αντίποδας του κανονιστικού υποκειμένου της «πολιτισμένης» δυτικής νεωτερικότητας. Στη διάρκεια του 18ου και του 19ου αιώνα, το νομιμοποιητικό αφήγημα της διάσωσης των «πρωτόγονων» από τη νοσηρότητα της «φύσης» τους υπήρξε σημαντική διάσταση του δυτικού νεωτερικού ανθρωπισμού, ενώ ο 20ός αιώνας σημαδεύτηκε ανεξίτηλα από το φυλετικό ρατσισμό της ναζιστικής εξόντωσης. Στον αιώνα που διανύουμε, ο χαρωπός κοσμοπολιτισμός και οι νόρμες συγκαταβατικής και εργαλειακής ανεκτικότητας εναλλάσσονται με ξενοφοβικές, ομοφοβικές και ρατσιστικές στάσεις δυσανεξίας προς τη «διαφορά». Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, το αποικιακό φαντασιακό επιμένει. Χωρίς να υποτιμά τις δραστικές διαφορές ανάμεσα στα αποικιακά καθεστώτα και σε κατοπινές μορφές κυριαρχίας, η Μετααποικιακή Κριτική περιπλέκει τις σχέσεις εξουσίας στις οποίες εγγράφονται τα –νοσταλγικά ή θριαμβευτικά– ρέκβιεμ που ανακοινώνουν το «τέλος» της αποικιοκρατίας. Έτσι, το πρόθημα «μετα-» των Μετααποικιακών Σπουδών δεν σημαίνει τόσο «έπειτα από», αλλά «υπό την επήρεια» και «υπό το πρίσμα», δηλαδή ένα ερμηνευτικό πλαίσιο εντός και διαμέσου του οποίου διερευνάται κριτικά η σχέση του παρόντος με την αποικιοκρατία, αλλά και η σχέση (μας) με την παρούσα αποικιοκρατία. Τα κείμενα που απαρτίζουν αυτή τη συλλογή προέρχονται από τέσσερα διαφορετικά γνωστικά πεδία: την Κοινωνική Ανθρωπολογία, την Ιστορία, τη Λογοτεχνική Κριτική και τη Φεμινιστική Θεωρία/Σπουδές Φύλου. Δεδομένου ότι τα πεδία αυτά ανάγονται επίσης –το καθένα με ξεχωριστό τρόπο– σε λόγους της ευρωπαϊκής Αυτοκρατορίας, τα κείμενα του τόμου υποδεικνύουν πώς αναπτύσσεται στο εσωτερικό των γνωστικών αυτών πεδίων μια κριτική απόκριση στην επιστημολογική και επιστημονική σκευή της αποικιοκρατίας.

Συλλέγοντας κείμενα δημοσιευμένα σε ελληνικά περιοδικά και εφημερίδες (αλλά και πολλά ανέκδοτα) σε βάθος εικοσιπενταετίας, τα οποία συναντώνται στα σταυροδρόμια της ποιητικής και της πολιτικής, ο Στάθης Γουργουρής παρουσιάζει την Ελλάδα της κρίσης στη μεγάλη της πορεία πέρα από την καταγραφή των γεγονότων που την έφεραν ώς εδώ. Αφήνοντας τη γλώσσα της κριτικής να αυτοσχεδιάσει μέσα από τα ενδεχόμενα που τη δημιουργούν, τα κείμενα αυτά δεν αποσκοπούν σε μια ολοκληρωτική θεώρηση αυτής της εικοσιπενταετίας. Αντιθέτως, σαν αναπάντεχοι στίχοι στην τροπή ενός ποιήματος, αφήνουν το ενδεχόμενο να αναδυθούν εικόνες του παρελθόντος μέσα στο ριζικό παρόν πέρα από την ανάμνηση της ιστορίας. Είτε αγγίζοντας τα συμβάντα της ιστορίας απευθείας είτε περιδιαβαίνοντας τις διάφορες ιστορίες της σκέψης που καθιστούν τα συμβάντα ερμηνεύσιμα εξ αναδρομής αλλά και ανιχνεύοντάς τα πέρα από τον ορίζοντα που εκείνα θέτουν, οι αταξίες του Γουργουρή μας παρέχουν την ευκαιρία να σκεφτούμε πώς μπορούμε να κατευθύνουμε την ελληνική σκέψη και κριτική μετά την κρίση εκτός των συνόρων, ενώ ταυτόχρονα μας θυμίζουν ότι τα ανοίγματά της πάντα ξεκινούν από την περιπέτεια της ίδιας της ελληνικής γλώσσας.

Ένα βλέμμα από τη σκοπιά της Αριστεράς. Σύμφωνα με τους δικούς της γνώμονες. Όπως αυτοί εδράζονται σε πάγιες καθοδηγητικές αρχές, αλλά και όπως εξειδικεύονται ή τροποποιούνται ανάλογα με το πού εστιάζουν και το πότε εστιάζουν. Σε τούτη ή εκείνη την παράμετρο της λεγόμενης «κοινωνικής ύλης», σε αυτήν ή την άλλη συγκυρία. Μια προσωπική τελικά περιπέτεια. Που διάνυσε συστηματικά, βδομάδα τη βδομάδα, κάπου ενάμιση χρόνο. Μια πορεία «βίαιης ωρίμανσης» σε συντονισμό -τουλάχιστον αυτή ήταν η πρόθεση- με την Αυγή και τους αναγνώστες της. Περιπέτεια που παρουσιάζεται εδώ ολόκληρη. Προκειμένου όλες και όλοι που το επιθυμούν να θυμηθούν, να αναστοχαστούν, να αποτιμήσουν, να κρίνουν.