Ο μοντέρνος κόσμος χαρακτηρίζεται από την αυτονόμηση και τη συνεχή διεύρυνση της σφαίρας της οικονομίας. Μπορεί η πολιτική να θέσει υπό έλεγχο αυτή την ανάπτυξη και να αντισταθεί στις αλλοτριωτικές και διαλυτικές τάσεις που απειλούν την κοινωνική ενότητα; Αυτό είναι το ερώτημα που θέτει ο Χέγκελ στο δοκίμιο Περί των επιστημονικών τρόπων πραγμάτευσης του φυσικού δικαίου, περί της θέσης του στην πρακτική φιλοσοφία και περί της σχέσης του προς τις θετικές επιστήμες του δικαίου (1802/03), την τελευταία ουσιαστικά μεγάλη δημοσίευση του συγγραφέα στην Ιένα πριν την έκδοση της Φαινομενολογίας του Πνεύματος. Σε αντίθεση με την ώριμη Φιλοσοφία του δικαίου, ο Χέγκελ αντλεί εδώ το υπόδειγμα του πολιτικού του μοντέλου από την αρχαία πόλη. Η αναφορά στο ιστορικό παρελθόν αποτελεί παράλληλα το όχημα μιας νέας φιλοσοφικής πρότασης, η οποία προϋποθέτει την υπερβατολογική στροφή στο έργο του Καντ και του Φίχτε και αξιώνει να υπερβεί τους περιορισμούς της. Ο Χέγκελ αποδίδει εντέλει στην αντίθεση μεταξύ αρχαιότητας και νεωτερικότητας δραματικό χαρακτήρα. Η σύγκρουση επιλύεται μέσω μιας τραγικής θυσίας. Όπως κατά τον Αισχύλο η Αθηνά συμβιβάζει τη διαμάχη ανάμεσα στις δυνάμεις του φωτός και εκείνες του σκότους, ανάμεσα στον Απόλλωνα και τις Ευμενίδες, έτσι και ο κόσμος της πολιτικής οφείλει να αναγνωρίσει την ιδιωτική οικονομία, αναγνωρίζοντάς την όμως την κρατά περιορισμένη στην επιμέρους σφαίρα δικαιοδοσίας της και έτσι την καθιστά ακίνδυνη για την ενότητα του δημοσίου.

«Το ανά χείρας κείμενο συμπυκνώνει τη μακρά αναγνωστική περιπέτεια του Αλτουσσέρ με τον Μακιαβέλλι, η οποία, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 και καθ’ όλη την ιλιγγιώδη τροχιά της ακμής και της παρακμής του “αλτουσσερισμού”, δεν σταμάτησε να αποτελεί υπόγεια αλλά καθοριστική συνθήκη των θεωρητικών του παρεμβάσεων. […] αποτελεί ένα είδος παλίμψηστου, που στις διαφορετικές στρώσεις γραφής του αποτυπώνει τη μακροχρόνια και βασανιστική εμπλοκή του Αλτουσσέρ με τον Μακιαβέλλι καθ’ όλη τη διάρκεια της ταραγμένης διανοητικής πορείας του». Ο Μακιαβέλλι και εμείς, λοιπόν, το κείμενο που αναφέρεται σε όλες τις συμβατικά διακριτές περιόδους του έργου του Αλτουσσέρ και που συγκεντρώνει τα πρωτόκολλα μιας διηνεκούς ανάγνωσης του Μακιαβέλλι, η επεξεργασία του οποίου συνόδευσε αδιαλείπτως όλες τις φάσεις και τις τροπές της φιλοσοφικής περιπέτειάς του, το κείμενο που διαρκώς έγραφε, συνιστά, μεταξύ πολλών άλλων, και ένα κρυπτογραφημένο εγχειρίδιο για την ανάγνωση του ίδιου του Αλτουσσέρ. Από την Εισαγωγή του Γιώργου Φουρτούνη Ο Αλτουσσέρ, σε εκκρεμότητα μεταξύ νεωτερικότητας και μετανεωτερικότητας, συναντά τον Μακιαβέλλι, σε εκκρεμότητα μεταξύ Μεσαίωνα και νεωτερικότητας… Μια εκρηκτική έκθεση του οράματος ενός επαναστατικού υλισμού: ο συγκερασμός του υλισμού και του φαινομένου της ενικότητας Αντόνιο Νέγκρι

Οι Διάλογοι για τη φυσική θρησκεία του Νταίηβιντ Χιουμ, έργο γραμμένο κατά το πρότυπο του κικερώνειου De Natura Deorum, αποτελεί μάλλον το μεγαλύτερο λογοτεχνικό επίτευγμα του Σκώτου φιλοσόφου και ταυτόχρονα το σημαντικότερο τεκμήριο της νεότερης εμπειριστικής φιλοσοφίας της θρησκείας. Μέσω της δια­λογικής μορφής εκτίθενται οι σκεπτικιστικές ενστάσεις που αποδομούν τα θεολογικά θεωρήματα, δίχως αυτή η αποδόμηση να ανάγεται η ίδια σε δόγμα. Στο επίκεντρο της συζήτησης βρίσκεται η απόπειρα τελεολογικής απόδειξης της ύπαρξης του Θεού, κατ’ αναλογία με την ανθρώπινη δημιουργική πράξη. Ο Φίλων, η δραματουργική ενσάρκωση του σκεπτικιστή, θα καταρρίψει τις αξιώσεις της θεολογικής φιλοσοφίας, αφήνοντας ωστόσο ταυτόχρονα ανοιχτή την πύλη που οδηγεί στην αναγνώριση φυσικών θρησκευτικών πεποιθήσεων. Χάρη στον επιδέξιο συγγραφικό χειρισμό του, ο Χιουμ θα προσφέρει ένα έργο που, μολονότι αδημοσίευτο κατά τη διάρκεια της ζωής του, έμελλε να αποτελέσει τη βάση όχι μόνο πολλών μεταγενέστερων εγχειρημάτων στη φιλοσοφία της θρησκείας αλλά και ποικίλων, ακόμη και ευθέως αντιτιθέμενων, ερμηνειών.

Στην Κρίση ο Έντμουντ Χούσσερλ επιχειρεί να αποσαφηνίσει οριστικά το νόημα της φαινομενολογικής φιλοσοφίας του. Είναι ένα από τα σημαντικότερα φιλοσοφικά έργα του 20ού αιώνα, γραμμένο μέσα στο ζόφο του ναζισμού και του προαναγγελλόμενου πολέμου. Συνιστά μια έκκληση για στοχασμό πάνω στις εγκαθιδρυμένες βεβαιότητες, με βάση τις οποίες ζητά –όλο και πιο πεισματικά– να πορευτεί η δυτική ανθρωπότητα από τον 17ο αιώνα και μετά. Φωτίζει τις άδηλες πτυχές της προέλευσης όλων των γνωσιακών επιτευγμάτων που οδήγησαν το ευρωπαϊκό πνεύμα από την άμεση βιοκοσμική εμπειρία προς τις αλήθειες των επιστημών. Αυτές παρουσιάζονται πλέον όχι ως ανεπερώτητη πρόοδος από το μύθο και το ψεύδος στη δήθεν από καταβολής ετοιμασμένη αληθή γη που η επιστήμη ευαγγελίστηκε. Η επιστήμη είναι ένα σπουδαίο αλλά και ιστορικά προσδιορισμένο συνειδησιακό επίτευγμα μεταξύ άλλων. Με αυτή την επανερμηνεία του νοήματος της αλήθειας της επιστήμης, ο Χούσσερλ ελπίζει πως συμβάλλει στο να ξαναγίνει η ανθρωπότητα αυτοσυνείδητη για το συνολικό νόημα της ζωής της.

Η πραγματεία του Ρουσσώ περί επιστημών και τεχνών, γραμμένη το 1750, αποτελεί την πρώτη κατάθεση και επεξεργασία των σκέψεων που θα απασχολήσουν το ώριμο έργο του. Ο ίδιος παρουσιάζει το κείμενο, που γράφτηκε σαν απάντηση σε σχετικό ερώτημα της Ακαδημίας της Ντιζόν, ως προϊόν μιας έκλαμψης, μιας ενορατικής σύλληψης που είχε καθ’ οδόν προς συνάντηση του φυλακισμένου Ντιντερό. Με την απάντησή του ο Ρουσσώ θα εγκαινιάσει ωστόσο τη μακροχρόνια ένταση που χαρακτήριζε τις σχέσεις του με τους διαφωτιστικούς κύκλους. Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος βρίσκεται η ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών σε συνάρτηση με την εξέλιξη της ηθικής των πολιτών, η οποία κρίνεται ως αντιστρόφως ανάλογη. Με το νήμα αυτής της κριτικής της νεωτερικότητας και της προόδου ο Ρουσσώ υφαίνει τον καμβά πάνω στον οποίο θα σχεδιάσει στη συνέχεια την ανεπτυγμένη κριτική των ηθών και των κοινωνικοπολιτικών σχέσεων, αλλά και την παιδαγωγική του θεωρία.

Με τα δοκίμια «Τι σημαίνει: Προσανατολίζομαι στη σκέψη;», «Το τέλος των πάντων», «Περί ενός αριστοκρατικού τόνου που πρόσφατα υψώθηκε στη φιλοσοφία», «Εξαγγελία της επικείμενης περάτωσης μιας πραγματείας για την αιώνια ειρήνη στη φιλοσοφία», που δημοσίευσε ο Καντ στην επιθεώρηση Berlinische Monatsschrift, επιχειρεί να υπερασπιστεί την κριτική φιλοσοφία απέναντι σε επιθέσεις και προπάντων να δείξει πώς αυτή απαντά στην κρίση του ύστερου Διαφωτισμού: πώς επιτυγχάνει να διαμεσολαβήσει τη φυσικοεπιστημονική εικόνα του κόσμου με την ηθικοπρακτική αυτοκατανόηση των ανθρώπων και με την κοινή εμπειρία της ζωής. Oύτε οι κλονισμένες βεβαιότητες της ορθολογιστικής μεταφυσικής και της θετικής θρησκείας ούτε, από την άλλη, η τάση της εποχής που στρέφεται στο άμεσο αίσθημα και στην ιδιοφυή ατομικότητα μπορούν κατά τον Καντ να εξασφαλίσουν μια ενιαία εικόνα του ανθρώπου και του κόσμου.