Η Ινδία αποτελεί κοιτίδα ενός εκ’ των αρχαιοτέρων μουσικών πολιτισμών της ανθρωπότητας. Η Ινδική έντεχνη μουσική, η μακραίωνη καλλιέργεια της οποίας έλαβε χώρα στις Αυλές των Μαχαραγιάδων, αποτελεί ένα κλειστό πολιτισμικό μόρφωμα, η μοναδικότητα του οποίου έγκειται αφενός στην διάρκεια και συνέχεια της γραπτής και προφορικής παράδοσης που το διέπει, αφετέρου στην δυναμική της εξελικτικής του πορείας.Η συγκρότηση και η ιστορική εξέλιξη του τονικού συστήματος, η έννοια του Raga ως μορφής τροπισμού, οι εξωμουσικές του συνδέσεις, η ρυθμική οργάνωση, η σύνθεση των οργανικών συνόλων και η αισθητική του ηχοχρώματος αποτελούν τους κύριους πόλους της συγκεκριμένης μελέτης. Συνεξετάζονται επίσης τα είδη και οι μορφές της κλασικής Ινδικής μουσικής, καθώς και οι ιστορικές και εθνομουσικολογικές της διαστάσεις.

Τα κείμενα του παρόντος τόμου, γραμμένα τα δύο τελευταία χρόνια, αντανακλούν και πραγματεύονται την επίθεση κατά της δημοκρατίας που χαρακτηρίζει την πολιτική και κοινωνική κρίση. Από τη μια, αναζητούν απαντήσεις σχετικά με το κοινωνικό υπόβαθρο αυτής της επίθεσης, τις δυνάμεις που επενδύουν στην αποδόμηση των δημοκρατικών διαδικασιών και θεσμών, και τα γενεσιουργά αίτια της μόνιμης έντασης μεταξύ δημοκρατίας και καπιταλισμού. Εξετάζουν τη δυναμική της απορρύθμισης των συλλογικών τρόπων με τους οποίους αρθρώνονται αξιώσεις στη μορφή των «δικαιωμάτων» και των «ευκαιριών». Από την άλλη, δίνουν έμφαση στην απειλητική δυναμική εκείνων των πρακτικών λόγων που συμπλέκονται για να οργανώσουν την αποφασιστική νεοναζιστική παρουσία στην ελληνική πολιτική σκηνή και ανατρέχουν σε ό,τι εξέθρεψε αυτή τη δυναμική.Πρόκειται για κείμενα πολιτικά, στα οποία όμως διατηρείται η έγνοια για τα θεωρητικά εργαλεία που είναι απαραίτητα στην προσπάθεια ερμηνείας των φαινομένων, αλλά και –κυρίως– στην αναγκαία στήριξη και εμβάθυνση της δημοκρατικής διάστασης των κοινωνικών και πολιτικών μας σχέσεων.

Το βιβλίο του Καντάβα για τον Μπένγιαμιν και τη φωτογραφία είναι εμβριθές, εξαιρετικά ευφυές, προσεκτικά αρμολογημένο και υποβλητικό, ένας από τους πιο οξυδερκείς στοχασμούς που συνάντησα εδώ και αρκετό καιρό. Παρότι αναφέρεται σαφώς στη φωτογραφία, επιλαμβάνεται επίσης της υπόσχεσης και των ορίων της οπτικής απεικόνισης, της σχέσης της με τη μνήμη, με το πένθος και την απώλεια. Μία συναρπαστική και ιδιαιτέρως απαιτητική εργασία, γραμμένη από έναν από τους καλύτερους ακαδημαϊκούς κριτικούς». Judith Butler «Η εργασία του Καντάβα θα αναγνωρισθεί ως μία από τις σημαντικότερες συνεισφορές στην κατανόηση του ύστερου έργου του Βάλτερ Μπένγιαμιν. Το κείμενο είναι ιδιαίτερα καλογραμμένο: διαρκώς υπαινικτικό, οξυδερκές και, πάνω απ’ όλα, κατάφωτο και καλλιεπές».Michael Jennings «Σε αυτή την προσεκτική και επιμελή ανάγνωση, ο Εντουάρντο Καντάβα εργάζεται με κινήσεις μέγιστης ακρίβειας εν μέσω των μεταφορών που παρήγαγε η ιστορική φαντασία του Μπένγιαμιν. Το φως, η όραση, ο χρόνος, το τραύμα – τούτες οι ουσιώδεις και δυσπρόσιτες ποιότητες της ζωής αναδύονται μέσα από το φωτεινό αυτό κείμενο ως στοχασμός περί της ιστορικής συγγραφής».Homi Bhabha Ο Εντουάρντο Καντάβα είναι καθηγητής στο Τμήμα Αγγλικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πρίνστον. Ειδικεύεται στην αμερικανική λογοτεχνία και πολιτισμό, τη συγκριτική λογοτεχνία, της τεχνολογίες των μέσων, την πολιτική θεωρία και τη θεωρία της μετάφρασης. Έχει γράψει το βιβλίο Emerson and the Climates of History (Stanford Uνιversity Press), έχει συνεπιμεληθεί τα βιβλία Who Comes after the Subject? (Routledge) καιCities without Citizens (The Slought Foundation-Rosenbach Museum), ενώ έχει επιμεληθεί εκθέσεις σε μουσεία της Ευρώπης και Αμερικής.

Τι κρύβεται πίσω από τις γεύσεις ενός τηλεοπτικού διαγωνιστικού παιχνιδιού μαγειρικής για παιδιά; Ποια άρρητα μηνύματα διατρέχουν τη φαινομενικά ουδέτερη ενασχόληση με τη μαγειρική; Ποιες γνώσεις προκρίνονται, και ποιες δεξιότητες πριμοδοτούνται; Τι είδους διαπροσωπικές σχέσεις προάγονται και ποιος τρόπος ζωής εξυμνείται; Ποιες μορφές υποκειμενικότητας καλλιεργούνται και ποιες προσδοκίες περί παιδικής ηλικίας διατυπώνονται;Ποιες μορφές ελέγχου ασκούνται και ποιες πειθαρχίες επιβάλλονται με πρόσχημα τη φαντασία, τη δημιουργικότητα και την απελευθέρωση από τα τετριμμένα; Αυτά είναι μερικά από τα κύρια ερωτήματα τα οποία εξετάζει το βιβλίο, αναζητώντας τους παιδαγωγικούς λόγους και τις παιδαγωγικές πρακτικές που υιοθετεί το τηλεοπτικό παιχνίδι προκειμένου «οι μικροί μάγειρες» να μυηθούν στην εστιατορική μαγειρική. Όπως όμως διαπιστώνεται, η ενασχόληση με τη μαγειρική γίνεται το όχημα για να εξοικειωθούν τα παιδιά όχι μόνο με την παρασκευή «ξεχωριστών» πιάτων, αλλά και με την αναγκαιότητα της πρώιμης εξειδίκευσης και τις προσταγές μιας εργασιακής κουλτούρας, στο επίκεντρο της οποίας είναι η ατομικότητα, ο ανταγωνισμός, η αποδοτικότητα, η υπέρβαση των προσωπικών ορίων, η μέγιστη αξιοποίηση του χρόνου και η προσαρμοστικότητα. 

Η νευρογενής ανορεξία τι είναι; Από που προέρχεται; Το βιβλίο αυτό παρουσιάζει μια ζωντανή απάντηση, τη μαρτυρία των ψυχα­ναλύσεων νεαρών ανορεξικών κοριτσιών, καθώς και των γονιών τους. Τα λόγια τους απαντούν στο ερώτημα. Αυτό το «τίποτα» που τρώνε οι ανορεξικές δεν είναι σχετικό με την τροφή ούτε με τη μόδα. Αποτελεί μια απελπισμένη προσπάθεια να εισάγει μια έλλειψη στην τελειότητα που τους επιβάλουν οι πρόγονοί τους. Προσπαθούν να αποτινάξουν αυτό το φορτίο υποχρεώσεων που τις θέλει τέλειες, αξιοθαύμαστες χωρίς όριο, χωρίς τέλος. Οι ανορεξικές θεραπεύονται, με την προϋπόθεση να μιλήσει κανείς μαζί τους γι’ αυτό το «άλλο», το διαφορετικό από την τροφή, που έχει ετοιμάσει με μια θαυμαστή λεκτική ακρίβεια το αναπόφευκτο, το αδήριτο, μια θέση ανορεξικής στην τρίτη γενιά.

Αν και η ανάλυση της γλώσσας απασχολεί τους ανθρώπινους πολιτισμούς διαχρονικά, η γλώσσα στην καθημερινή χρήση της δεν αποτελεί πεδίο έρευνας μέχρι τον 20ό αιώνα. H επικοινωνιακή διάσταση της γλώσσας, κυρίως σε ό,τι αφορά τη διεκπεραίωση της καθημερινότητας, αποτελεί ένα νεότερο πεδίο ανάπτυξης της γλωσσολογίας. Εξάλλου, ας μην ξεχνάμε ότι η συνηθέστερη απάντηση στην ερώτηση Τι είναι γλώσσα; είναι ότι πρόκειται για μέσο επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων. Στο πλαίσιο αυτό, ο παρών τόμος συντίθεται για να αποδώσει κατά το δυνατόν την πολυδιάστατη φύση τόσο του λόγου όσο και των αναλυτικών επιλογών για την προσέγγισή του, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην παρουσίαση της έρευνας στον χώρο της ανάλυσης λόγου για τα ελληνικά. Επιπλέον, στόχος του τόμου είναι να προσελκύσει το ενδιαφέρον για την ανάλυση λόγου σε φοιτητές/τριες και γενικότερα σε αναγνώστες/τριες που δεν είναι εξοικειωμένοι/ες με τα σχετικά θέματα, καλύπτοντας ένα αρκετά ευρύ –αλλά σε καμιά περίπτωση εξαντλητικό– πεδίο ερευνητικών ενδιαφερόντων που απασχολούν τη σύγχρονη ανάλυση λόγου.

Μια από τις κυρίαρχες αφηγήσεις της κρίσης είναι η αφήγηση των χρεοκοπημένων κρατών που γονατίζουν, υποκύπτοντας στα καπρίτσια των αγορών, και υπο-χρεώνονται σε θεραπείες λιτότητας. Το αναμφισβήτητο βασίλειο του φιλελευθερισμού είναι ταυτόχρονα εκείνο της επιχειρησιακής λογικής. Αρκεί να δείξουμε τις σπατάλες του κράτους για να αποδείξουμε την αναγκαιότητα της «μεταρρύθμισης», συνώνυμου των περικοπών και των αποκρατικοποιήσεων. Η επιχειρηματολογία ακλόνητη, τα συμπεράσματα που συνάγονται απολύτως πειστικά, ξεχνάμε όμως ότι προϋποθέτουν ένα λογικό άλμα: το κράτος δεν είναι επιχείρηση. Η δύναμη της ιδεολογίας είναι να παρουσιάζει σαν αυτονόητο κάτι που σε καμία περίπτωση δεν είναι. Γι’ αυτό και η πιο ισχυρή ιδεολογία είναι εκείνη που παρουσιάζει τον εαυτό της ως μη ιδεολογία. Τα κείμενα του τόμου προέρχονται από το συνέδριο «Το ελληνικό σύμπτωμα», που οργανώθηκε στο Πανεπιστήμιο Paris 8, στο Παρίσι, τον Γενάρη του 2013. Συναντήθηκαν στοχαστές από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, στην πλειοψηφία τους φιλόσοφοι, αλλά και οικονομολόγοι, ιστορικοί, άλλα μέλη της κοινότητας των «ανθρωπιστικών επιστημών», όπως και καλλιτέχνες. Ένα ανομοιογενές μείγμα, που ελπίζαμε ότι μπορεί να επιδράσει στον ίδιο το χαρακτήρα του συνεδρίου, αλλά και του παρόντος τόμου. Ο όρος σύμπτωμα στον τίτλο, που διαλέχτηκε για να μας τσιμπήσει, σαν σωκρατική μύγα, μεταφέρει ένα ειρωνικό στοιχείο αναφορικά με όλον αυτό τον κυρίαρχο λόγο της πολιτικής ιατρικοποίησης. Σε καμία περίπτωση το ζητούμενο δεν ήταν να αντικαταστήσουμε τους τεχνοκράτες ειδικούς, συνταγογραφώντας καινούριες –εναλλακτικές!– θεραπείες για τους λαούς. Από την άλλη, αν η ειρωνεία παραπέμπει σε ένα είδος άρνησης ή κριτικής, και επομένως και η απόκριση των κειμένων, ήταν όχι απλώς μια κατηγορία-καταγγελία της εφαρμοζόμενης «θεραπείας» αλλά και μια απάντηση, η διατύπωση μιας άλλης ιδέας για την υγεία και η ανάληψη ευθύνης γι’ αυτήν.

Στην Ευρώπη, και όχι μόνο, οι συζητήσεις για το περιεχόμενο και τα ακριβή χαρακτηριστικά της δημοκρατίας έρχονται και πάλι επιτακτικά στο προσκήνιο. Τούτη τη φορά, όμως, όχι ως πανηγυρισμοί για την επέλευση ενός νέου «κύματος εκδημοκρατισμού» αλλά για λόγους ανησυχητικά αντίστροφους, την αποψίλωση της δημοκρατικής λειτουργίας από ζωτικά χαρακτηριστικά της: αποδυνάμωση και οργανωτική υποχώρηση των κομμάτων, αποστασιοποίηση των ψηφοφόρων από τεκταινόμενα στην κεντρική πολιτική σκηνή, ταυτόχρονα κυνισμό και διαφθορά. Την ίδια ώρα, το «ευρωπαϊκό μοντέλο» όχι μόνο δεν θεραπεύει το πρόβλημα, αλλά αντίθετα φαίνεται να το επιτείνει: ελλείμματα αντιπροσωπευτικότητας και λογοδοσίας, ανάδυση αδιαφανών και ανεξέλεγκτων δομών, θεσμοί κατ’ επίφασιν, που εντέλει καταλήγουν να μην είναι παρά διακοσμητικοί. Ακριβώς λόγω του εύρους και της πιεστικής υφής των προβλημάτων, η αναζήτηση εναλλακτικών «μοντέλων δημοκρατίας», ως θεωρητικός προβληματισμός αλλά και ως πρακτικό πολιτικό εγχείρημα, βρίσκεται σε έξαρση. Αν η δημοκρατία αντιμετωπίζει πρόβλημα στις επίσημες-θεσμικές εκφορές της, τι γίνεται με τη δημοκρατία «από τα κάτω»; Τα ερωτήματα αυτά εξετάζονται διεξοδικά στον παρόντα τόμο, προϊόν των εργασιών του Η’ Συνεδρίου της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης (ΕΕΠΕ), που έγινε στην Αθήνα τον Μάιο του 2008.

Τι σημαίνει νομαδικό υποκείμενο και πώς τοποθετείται μέσα στις παρούσες κοινωνικές και οικονομικές μεταλλάξεις; Ποιες είναι οι πολιτικές και ηθικές προϋποθέσεις που δομούν τη νομαδική υποκειμενικότητα; Πώς σχετίζεται το νομαδικό υποκείμενο με την κρίση της μετανεωτερικότητας και με την έννοια της «διαφοράς»; Πού μπορούμε να εντοπίσουμε νέα θεωρητικά και πολιτικά παραδείγματα που θα μας συνδράμουν στην επεξεργασία δημιουργικών σχημάτων σκέψης; Από πού εκπορεύεται «το νέο»; Ακολουθώντας τη διεισδυτική ματιά της μεταδομιστικής γενιάς από την οπτική της έμφυλης διαφοράς και αντλώντας έμπνευση από τη σκέψη του Σπινόζα, του Νίτσε, του Μπερξόν, του Φουκώ, του Ντελέζ και της Ιριγκαραί, η Μπραϊντόττι τοποθετεί τη νομαδική υποκειμενικότητα στο επίκεντρο του φιλοσοφικού, κριτικού και φεμινιστικού της στοχασμού. Διατηρώντας έναν συνεχή διάλογο με τη μεταποικιοκρατική θεωρία και τη θεωρία της φυλής, έννοιες όπως η φαντασία, το πάθος, η δημιουργικότητα, το σώμα, η επιθυμία, η σχεσιακότητα, η συναισθηματικότητα, η διαισθητική κατανόηση έρχονται στο προσκήνιο με σκοπό να διαταράξουν τα λιμνάζοντα νερά της διανοητικής καθίζησης της εποχής μας. Παραμένοντας πιστή στο εγχείρημά της για κριτικό επανασχεδιασμό της (γυναικείας) υποκειμενικότητας πέρα από την αποθέωση του αρνητικού, υιοθετεί με συνέπεια τη φεμινιστική πολιτική της θέσης και με γνώμονα τη χαρτογραφική μέθοδο πραγματεύεται την πολιτική σημασία του φιλοσοφικού νομαδισμού με σκοπό την επίτευξη διανοητών και χειραφετικών εναλλακτικών τρόπων ύπαρξης και επιθυμίας. Από αυτή την οπτική, εκείνο που χρειαζόμαστε για την πολιτική φαντασία είναι ένα ποιοτικό άλμα.

Ενώ η επιρροή της Άκρας Δεξιάς στο ελληνικό εκλογικό σώμα και την κοινή γνώμη έχει γίνει αντικείμενο αρκετών ερευνών, το κρίσιμο ζήτημα της διείσδυσής της στο κράτος παραμένει στο ημίφως. Η Άκρα Δεξιά πάντως –παρότι το αρνείται, στην προσπάθειά της να εμφανίζεται ως δύναμη αντισυστημική– αναζητά διαρκώς τα ερείσματα και τα αγκυροβόλια της στο κράτος. Πόσο έχει προχωρήσει η παρείσφρηση της Άκρας Δεξιάς στην αστυνομία, τον στρατό, τη δικαιοσύνη και την Εκκλησία (αφού και η τελευταία αποτελεί κράτος); Πρόκειται για «μεμονωμένα περιστατικά», όπως επισήμως και το ίδιο το κράτος παραδέχεται, ή για συμπτώματα μιας πιο γενικευμένης ολίσθησης σε μη δημοκρατικές πρακτικές και αυταρχικές ιδεολογίες; Η έρευνα αυτή τεκμηριώνει το υπαρκτό πολιτειακό πρόβλημα στη σημερινή Ελλάδα, το οποίο υπερβαίνει σαφώς τα «μεμονωμένα περιστατικά». Μέριμνά της είναι να μην το υποβαθμίσει ούτε όμως και να το διογκώσει, με δεδομένη και τη βαριά ιστορική παράδοση που κουβαλάει η χώρα. Καταλήξαμε στον τίτλο Το «βαθύ κράτος» στη σημερινή Ελλάδα και η Ακροδεξιά, καθώς το «βαθύ κράτος» δεν φέρει τις συνδηλώσεις άλλων (λ.χ. παρακράτος), που παραπέμπουν σε ιστορικά οικείες συγκυρίες του ελληνικού 20ού αιώνα, δημιουργώντας λανθασμένους συνειρμούς. Παράλληλα, χρησιμοποιείται στη διεθνή βιβλιογραφία, όχι μόνο για την Τουρκία, από την οποία ξεκίνησε, αλλά και για πολλά δυτικά κράτη. Είναι πάντως βέβαιο ότι στον ίσκιο του εκάστοτε κράτους δικαίου εντοπίζονται –αλλού περισσότερο, αλλού λιγότερο– εδραιωμένες αντιδημοκρατικές δομές εξουσίας με τη δική τους πυξίδα για αυτόνομη πορεία, κατάσταση από την οποία ελάχιστες δημοκρατίες μπορούν να επαίρονται ότι έχουν χειραφετηθεί. Όπως προκύπτει από το βιβλίο, σίγουρα όχι η δική μας.

Οι βιογραφίες αποτελούν σύνθετες κοινωνικές κατασκευές που παράγονται αφηγηματικά, και συ­νάμα πολύτιμο υλικό για τους κοινωνικούς ερευνητές. Τα κείμενα των U. Apitzsch, G. Rosen­thal, F. Schutze, P. Alheit, B. Dausien, T. Schafer και B. Volter, H. Lutz, L. Inowlocki, G. Riemann συζητούν θεωρητικά και μεθοδολογικά ζητήματα της βιογραφικής έρευνας. Δίνουν παραδείγματα από την ερευνητική πράξη σε πεδία όπως οι τροχιές της οδύνης, η μετανάστευση, η στροφή στη θρησκεία, η διά βίου μάθηση, η επαγγελματική πρακτική της συμβουλευτικής. Εμπλουτίζουν δε τον μεθοδολογικό στοχασμό για τη βιογραφική προσέγγιση, αντλώντας από σύγχρονα ρεύματα όπως η φεμινιστική σκέψη, η μετααποικιακή θεωρία, οι θεωρίες της ταυτότητας και η θεωρία του Λόγου. Το επίμετρο του Γ. Τσιώλη χαρτογραφεί τη σχετική συζήτηση και παρέχει το πλαίσιο για να τοποθετηθούν εντός του τα κείμενα του τόμου. 

Τα κεφάλαια του συλλογικού τόμου βασίζονται σε πρωτότυπες εμπειρικές έρευνες που διερευνούν τις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στο φύλο, τη μετανάστευση και τις διαπολιτισμικές σχέσεις σε έξι θεματικά πεδία: τη διαπολιτισμική εκπαίδευση, την ανάπτυξη της γειτονιάς και τα κινήματα της πόλης, τη συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας μέσω του κινηματογράφου, τη βία κατά των γυναικών και την παράνομη διακίνηση και εμπορία ανθρώπων, τις θρησκευτικές πρακτικές καθώς επίσης τους μεικτούς γάμους και τις δια-εθνικές οικογένειες.