Το παρόν βιβλίο εξετάζει τη δυναμική διασύνδεση του θεατρικού με το εικαστικό στο πλαίσιο της Αναπνοής του Σάμιουελ Μπέκετ και αποτιμά την ιδιαίτερη επίδραση του συγγραφέα στους εννοιολογικούς και μινιμαλιστές καλλιτέχνες, ανιχνεύοντας την εκτίμηση του Μπέκετ για τις εικαστικές τέχνες και τον εικαστικό μοντερνισμό αλλά και τη συμβολή του σε αυτές (καθώς και την κριτική πρόσληψη της τελευταίας). Το βιβλίο υιοθετεί ένα κριτικό πλαίσιο που στοχεύει στην ανάλυση της αλληλεπίδρασης και της διασύνδεσης μεταξύ μέσων καθώς και της έντασης ανάμεσα σε θεατρικότητα, υψηλόμοντερνισμό, υλικότητα και εικαστικές τέχνες στο συγκείμενο της Αναπνοής. «Το βιβλίο της κυρίας Γκουντούνα με άφησε χωρίς ανάσα.» Simon Critchley, Καθηγητής New School for Social Research« [Αυτή] η μονογραφία περιέχει πληθώρα λεπτομερειών σχετικά με τις πρακτικές της περφόρμανς και καταφέρνει να ενσωματώσει την Αναπνοή του Μπέκετ σε αυτό το πλαίσιο. Αυτή η στρατηγική καθιστά το βιβλίο μια καινοτόμο προσπάθεια ερμηνείας της σχέσης του Μπέκετ με τις εικαστικές τέχνες και τις διασταυρώσεις μεταξύ ζωντανής απόδοσης και στατικής οπτικότητας, και της ανάσας αλλά και της πράξης της αναπνοής ως αφετηρίας για την ανάλυση αυτής της διαμεσικότητας.» Trish McTighe, Journal of Beckett Studies, τόμ. 28, τχ. 2.

Ο τίτλος αυτού του βιβλίου προέρχεται από την ενθουσιώδη κριτική του Τάσου Λιγνάδη για την Άννα Συνοδικού, στην παράσταση της σοφόκλειας Ηλέκτρας που σκηνοθέτησε ο Μίνως Βολανάκης για το ΚΘΒΕ, την πρώτη χρονιά της Μεταπολίτευσης. Ο Λιγνάδης χειροκροτούσε το «πολύτιμο ηχείο» της φωνής της ηθοποιού, την «εικαστική παραστατικότητά» της, και το ηρωικό μεγαλείο που αυτά προσέδιδαν στον ρόλο, ως συστατικά μιας ερμηνείας «βασισμένη[ς] στο ένστικτο της ρωμέικης έκφρασης με παραδοσιακή θέρμη επικοινωνίας». Η Ηλέκτρα της Συνοδινού, κατέληγε ο Λιγνάδης, ήταν «μια γνώριμη κυρά της ιθαγένειάς μας».Τι κάνει αυτήν τη «ρωμέικη» Ηλέκτρα «γνώριμη» και «ιθαγενή»; Το πιο κρίσιμο: πώς η τραγωδία που αυτή εκπροσωπεί μας έγινε οικεία; Μέσα από ποιους μηχανισμούς η λεγόμενη «αναβίωση»–όρος που, σε αυτό το βιβλίο, θα μπαίνει πάντα σε εύγλωττα εισαγωγικά– οικειώθηκε το τραγικό θέατρο; Τα ερωτήματα θα μπορούσαν (και πρέπει) να μετατοπιστούν από το θέατρο στην πολιτική: πώς οι παραστάσεις αρχαίου δράματος στην Ελλάδα διαμόρφωσαν και συγχρόνως υπηρέτησαν την (εξ)οικείωση της Αρχαιότητας στη συλλογική συνείδηση; Πώς τα θεατρικά δόγματα συναρτήθηκαν με αντίστοιχα ιδεολογικά;Αυτά είναι τα βασικά ερωτήματα που αυτό το βιβλίο διερευνά, εστιάζοντας σε κάποια ενδιαφέροντα πρόσωπα και επεισόδια της ιστορίας της νεοελληνικής «αναβίωσης» της αρχαίας τραγωδίας. Ο χρονικός ορίζοντάς τους απλώνεται από τις αρχές του 20ού αι. και τις απαρχές των νεοελληνικών παραστάσεων αρχαίου δράματος έως τις αρχές του 21ου, παρακολουθώντας την πορεία μέσα από την οποία το ελληνικό θέατρο εξοικειώθηκε με την τραγωδία και την οικειώθηκε ως μέρος ενός «εθνικής» εμβέλειας ρεπερτορίου και αφηγήματος.

«O κήπος είναι μια προσπάθεια οικείωσης της φύσης από τον άνθρωπο. […] Σε αντίθεση αφενός με την αδιαμεσολάβητη ή “άγρια” φύση, αφετέρου με άλλου τύπου καλλιέργειες όπως το χωράφι, το δάσος κ.λπ., ο κήπος συνιστά ένα προστατευμένο φυσικό περιβάλλον, με κύριο χαρακτηριστικό τον τοίχο (έστω και νοερό) που τον ξεχωρίζει από τον υπόλοιπο κόσμο. Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον μπορούν να εφαρμοστούν και να διερευνηθούν διαφορετικές απόψεις για τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση και το σύμπαν, καθώς και για τη ζωή και τον θάνατο, εφόσον το περιεχόμενό του είναι ως επί το πλείστον ζωντανό και φθαρτό. Μπορούμε επομένως να δούμε τον κήπο και σαν ένα εργαστήρι όπου διερευνώνται και ελέγχονται –θεωρητικά και πρακτικά– απόψεις για τη σχέση ανθρώπου/φύσης. Ο όρος αυτός συνδυάζει επιστήμη και τέχνη: εργαστήρι του επιστήμονα και του φιλoσόφου, αλλά και του καλλιτέχνη και του κηπουρού». (Απόσπασμα από το κεφάλαιο «Ο κήπος ως ετεροτοπία και διεπαφή μεταξύ ανθρώπου και φύσης» της Φαίης Ζήκα) Τα κείμενα του τόμου αντλούν από διαφορετικές –επιστημονικές, καλλιτεχνικές και φιλοσοφικές– σκοπιές, αναδεικνύοντας οικείες αλλά και αναπάντεχες εκδοχές του κήπου.

Το παρόν βιβλίο μιλάει για τη σχέση της σύγχρονης τέχνης με το φύλο, τη μνήμη, την ταυτότητα και τη δημόσια σφαίρα. Ζητήματα όπως η αιρετική αναβίωση του παρελθόντος, η αρχειακή τέχνη, η σωματική μνήμη, η συνάντηση της σύγχρονης με την αρχαιότητα, η διεκδίκηση της σεξουαλικότητας, ο έμφυλος προσδιορισμός του βλέμματος, οι υβριδικές ταυτότητες, το τραύμα και η επανάκαμψη της υλικότητας συνθέτουν τις επιμέρους ενότητες. Η συγγραφέας αφηγείται ιστορίες εκθέσεων και εικαστικών έργων μέσα απο την οπτική και τη μακρόχρονη εμπειρία της επιμελήτριας-ιστορικού τέχνης. Αντιμετωπίζει τη σύγχρονη τέχνη, τα μουσεία και τις εκθέσεις ως ένα κοινωνικό πεδίο καλλιέργιας διασταυρούμενων βλεμμάτων, βιωματικής ανατροφοδότησης και κριτικού αναστοχασμού για το νόημα της τέχνης στην καθημερινή μας ζωή.

Compassion is present in everyday life and discussions; references to the emotion caused by the perception of another person’s suffering and misfortune appear in the mass media, in political campaigns and in a wide range of academic studies. This volume aims to examine the nature of compassion and discuss its role for aesthetic experience by exploring a number of questions related to this emotion. These questions include: What is the role of compassion in the Western public discourse? How does compassion differ from other emotions, such as empathy, sympathy or pity? In what ways did Ancient Greeks and Romans understand the concept of compassion? What is the place of compassion in illness narratives and medical care? How is empathy and compassion involved in our engagement with works of art? Can we appeal to the arts for the development of compassion? The contributors to this volume draw on a variety of disciplines in order to give an overview of the emotion of compassion and its role for aesthetic experience.

Στη σύγχρονη πόλη οθόνη η εμπειρία του χώρου εγκλωβίζεται στην πρόσληψη της εικόνας του. Οι εικόνες που κατεργάζεται η διαφήμιση αλλά και εκείνες που παράγονται σε τεράστιες ποσότητες από τους σύγχρονους καταναλωτές εθίζουν σε μια πρόσληψη της κοινωνικής ζωής που την ταυτίζει με το σκηνικό της. Ακινητοποιούν το χρόνο, κάνοντας το παρόν να επικρατεί πάνω στο παρελθόν, προεξοφλώντας ουσιαστικά το μέλλον με την τυποποιητική τους δύναμη. Αναζητώντας την προοπτική της απελευθέρωσης από τη μαγική επιρροή των σύγχρονων εικόνων και την εμπειρία του χώρου που επεξεργάζονται, αυτό το βιβλίο εξερευνά τη θεατρικότητα που χαρακτηρίζει κάποιες κοινωνικές πρακτικές και δράσεις. Η θεατρική συμπεριφορά μπορεί να εκφράζει χωρίς να εικονογραφεί, να κινητοποιεί χωρίς να δεσμεύει σε στερεότυπες αναπαραστάσεις. Αν η θεατρικότητα των ισχυρών επιχειρεί να εγκλωβίσει την κοινωνική ζωή σε μια συνθήκη επιβεβαίωσης ταυτοτήτων, ρόλων και επομένως ορίων, η θεατρικότητα των πληβείων, αντλώντας από τις παρωδιακές και τις εικονοκλαστικές της παραδόσεις, μπορεί να είναι απομυθοποιητική, αποστασιοποιητική. Μπορεί έτσι να υποδεικνύει στα σπλάχνα του υπαρκτού, του ίδιου, την ανάδυση του έτερου, του ουτοπικού. Μια τέτοια θεατρικότητα ανεγείρει ακόμα και στα σπλάχνα της πόλης οθόνης θραύσματα μιας πόλης σκηνής. Εκεί βρίσκουν τον τόπο τους οι σύγχρονες ετεροτοπίες, συλλογικές εμπειρίες κατοίκησης του αστικού χώρου, ενδεικτικές, στην αντιφατικότητά τους, των προβλημάτων αλλά και της δύναμης του χειραφετητικού οράματος.

Ο τόμος αυτός αποτελεί αρχείο και ενθύμιο του εργαστηρίου της Αξίας, ενός συλλογικού πρότζεκτ μεταξύ τέχνης, ανθρωπολογίας και πολιτισμικής θεωρίας. Περιλαμβάνει θεωρητικά κείμενα, καλλιτεχνικά έργα, συζητήσεις και πρότζεκτ. Το εργαστήριο πραγματοποιήθηκε το φθινόπωρο του 2013 στο πλαίσιο της ΑΒ4 Agora, της τέταρτης Μπιενάλε της Αθήνας.Τα υλικά του τόμου απηχούν την προβληματική του εργαστηρίου επιχειρούν δηλαδή να διερευνήσουν διαφορετικές όψεις της αξίας σε εκείνη τη συγκυρία της οικονομικής κρίσης που είθισται να παραλληλίζεται με μια ευρύτερη κρίση αξιών.

Ο τόμος αυτός περιέχει πρωτότυπα κείμενα από τα πεδία της φιλοσοφίας, των πολιτιστικών σπουδών, της θεωρίας της τέχνης, της θεωρίας των υφασμάτων, και της αρχιτεκτονικής, τα οποία δίνουν μία ολοκληρωμένη εικόνα της υφαντικής ως πολιτική, πολιτισμική και καλλιτεχνική πρακτική. Στο πρώτο μέρος, με τίτλο η πολιτική της υφαντικής, εξετάζεται η υφαντική ως παραδειγματική πολιτική μεταφορά για την κατασκευή της ευρωπαϊκής ταυτότητας και της ιθαγένειας. Το δεύτερο μέρος, Ο πολιτισμός της υφαντικής, εξετάζει ζητήματα θεωρίας και πρακτικής σχετικά με την θέμα. Το τρίτο μέρος, Υφαντική και αρχιτεκτονική, διερευνά την επιρροή των πρακτικών της υφαντικής σε αρχιτεκτονικά έργα. Τέλος, το τέταρτο μέρος, Τέχνες και η τέχνη της υφαντικής, παρουσιάζει την έκθεση καλλιτεχνών με τίτλο Υφαίνοντας την Ευρώπη: Ο κόσμος ως στοχασμός, που ήταν μέρος του προγράμματος «Πάφος πολιτιστική πρωτεύουσα 2017».

Σε αυτό το βιβλίο η Ανν Κούπερ Όλμπραϊτ προτείνει στους αναγνώστες να δουν το σώμα ως πηγή πολιτισμικής ταυτότητας, ως φυσική παρουσία που κινείται με την αίσθηση του φύλου, της φυλετικότητας και του κοινωνικού νοήματος. Η Όλμπραϊτ, μέσα από τη βαθιά και ενδελεχή ανάλυση των σύγχρονων χορογραφιών, αναδεικνύει τη διαλεκτική σχέση ανάμεσα στον πολιτισμό και τα σώματα. Οι σπουδές της στη φιλοσοφία και τον χορό τής επιτρέπουν να συνδυάσει την πράξη με τη θεωρία με τρόπο «σωματοποιημένο», έτσι που μια φιλόσοφος από μόνη της ή αντιστοίχως μια χορεύτρια πιθανόν να μην κατάφερναν με τόση επιτυχία. Ως χορεύτρια, που όμως είναι συγχρόνως και φεμινίστρια και φιλόσοφος, δεν περιορίζεται στη φόρμα του χορού ή τη μετάδοση μεταφορικών νοημάτων, αλλά στρέφεται και προς την υλική εμπειρία των σωμάτων. Αντιλαμβάνεται ότι η πολιτισμική αναπαράσταση καταγράφεται στο σώμα και με το βιβλίο της δίνει φωνή σε σπουδαία πολιτικά, ηθικά και καλλιτεχνικά ερωτήματα της εποχής μας. Αναλύοντας σημαντικές χορογραφίες της δεκαετίας του ’90, η συγγραφέας δεν επιχειρεί απλώς μια κριτική παρουσίαση του στυλ ή της τάσης αυτής της δεκαετίας, αλλά πολύ περισσότερο προσεγγίζει τις χορογραφίες αυτές με μια άλλη ματιά, καταδεικνύοντας ότι τα σώματα «παράγουν και παράγονται από τους πολιτισμικούς λόγους, του φύλου, της φυλής, της σεξουαλικότητας και της ηλικίας». 

Με ποιον τρόπο θα μπορούσε να τεθεί εκ νέου ο προβληματισμός για το σύγχρονο μουσείο μέσα από το ιστορικό παράδειγμα ενός τόπου όπως η Λευκωσία; Ποιες θεωρητικές και σχεδιαστικές προκλήσεις μπορούν να αναδυθούν σε μια πόλη που στο πλούσιο ιστορικό υπόβαθρό της φέρει και τα εμφανή σημάδια μιας σύρραξης, ενός βίαιου δημογραφικού μετασχηματισμού και της παγιωμένης διάστασης ανάμεσα στις δύο κύριες εθνοτικές ομάδες οι οποίες κατοικούν εκεί; Ποιο θεωρητικό ή θεσμικό πρόγραμμα θα μπορούσε να αναλάβει τη διαχείριση της σχέσης αυτής της πόλης με το παρελθόν της, όταν οι πολιτειακοί θεσμοί αλλά και οι διάφορες κοινωνικές ομάδες επιδιώκουν να ανασυγκροτούν τούτο το παρελθόν με τρόπο διαφορετικό; Ποια αρχιτεκτονική και χωρική συνθήκη θα μπορούσε να ανταποκριθεί στον συγκεκριμένο προβληματισμό καλλιεργώντας μια ανοιχτή σχέση με την ιστορία πέρα κι έξω από τη διατεταγμένη παραγωγή της «εθνικής H παρούσα έκδοση περιλαμβάνει κείμενα που συζητούν, μέσα από ειδικά παραδείγματα και ευρύτερες θεωρητικές αναφορές, κεντρικά ερωτήματα των σύγχρονων κοινωνιών, ερωτήματα σχετικά με τη θεσμική διαχείριση του παρελθόντος, με την κατασκευή ηγεμονικών πολιτισμικών αφηγήσεων και με τις πρακτικές της μνημόνευσης. Το ανά χείρας βιβλίο επιδιώκει μέσα από διεπιστημονικές προσεγγίσεις να προωθήσει τη θεωρητική, την ιστοριογραφική και την πολιτισμική κριτική, έχοντας έναν διπλό στόχο: πρώτον, να αναδείξει την παράμετρο του χώρου στις πολιτικές διαχείρισης της μνήμης, εντοπίζοντας υπό διαφορετικές οπτικές τους τρόπους με τους οποίους ο χώρος γίνεται εργαλείο και μέσο των αφηγήσεων για το παρελθόν? δεύτερον, να προβάλει διερευνήσεις, που στο πλαίσιο του αναστοχασμού για τη μουσειακή συνθήκη εισηγούνται χωρικές και αρχιτεκτονικές προσεγγίσεις κριτικής διερώτησης για τον θεσμικό ρόλο του μουσείου και των παραδεδομένων σχέσεων μεταξύ συλλογής, παρατηρητή, κτιρίου και πόλης.

Οι Φωνές αρχικά απευθύνθηκαν η μια στην άλλη και στη συνέχεια διεύρυναν το διάλογο απευθυνόμενες σε άλλες φωνές. Ο τόμος αποτελεί μια αποτύπωση αυτού του διαλόγου και περιλαμβάνει επιλογή κειμένων και έργων που αφορούν την υλικότητα, τη σωματικότητα, την απεύθυνση και τη διαλογικότητα, τις ταυτότητες και ετερότητες, τις επιβολές, τις αντιστάσεις, τις χαρτογραφήσεις και τις περιπλανήσεις, τη μνήμη και την ενδεχομενικότητα. Τα αρχικά ενδιαφέροντα του καθενός από εμάς για την τέχνη, την ανθρωπολογία, τον ήχο και τη μουσική, συνδέθηκαν με ευρύτερα ιστορικά, κοινωνικά και πολιτικά ζητούμενα που ανακύπτουν όταν προσεγγίζει κανείς τη φωνή. Ο καθένας μας είχε την ευκαιρία να διερευνήσει, να οικειοποιηθεί, να κατασκευάσει μια προοπτική που του επιτρέπει, εντέλει, να διαπιστώσει στην πράξη πώς ο ίδιος απευθύνεται δημόσια, πώς αρθρώνει δική του φωνή στην εκάστοτε συγκυρία, πώς προσλαμβάνει και διαλέγεται με τις φωνές των άλλων.

Το βιβλίο του Καντάβα για τον Μπένγιαμιν και τη φωτογραφία είναι εμβριθές, εξαιρετικά ευφυές, προσεκτικά αρμολογημένο και υποβλητικό, ένας από τους πιο οξυδερκείς στοχασμούς που συνάντησα εδώ και αρκετό καιρό. Παρότι αναφέρεται σαφώς στη φωτογραφία, επιλαμβάνεται επίσης της υπόσχεσης και των ορίων της οπτικής απεικόνισης, της σχέσης της με τη μνήμη, με το πένθος και την απώλεια. Μία συναρπαστική και ιδιαιτέρως απαιτητική εργασία, γραμμένη από έναν από τους καλύτερους ακαδημαϊκούς κριτικούς». Judith Butler «Η εργασία του Καντάβα θα αναγνωρισθεί ως μία από τις σημαντικότερες συνεισφορές στην κατανόηση του ύστερου έργου του Βάλτερ Μπένγιαμιν. Το κείμενο είναι ιδιαίτερα καλογραμμένο: διαρκώς υπαινικτικό, οξυδερκές και, πάνω απ’ όλα, κατάφωτο και καλλιεπές».Michael Jennings «Σε αυτή την προσεκτική και επιμελή ανάγνωση, ο Εντουάρντο Καντάβα εργάζεται με κινήσεις μέγιστης ακρίβειας εν μέσω των μεταφορών που παρήγαγε η ιστορική φαντασία του Μπένγιαμιν. Το φως, η όραση, ο χρόνος, το τραύμα – τούτες οι ουσιώδεις και δυσπρόσιτες ποιότητες της ζωής αναδύονται μέσα από το φωτεινό αυτό κείμενο ως στοχασμός περί της ιστορικής συγγραφής».Homi Bhabha Ο Εντουάρντο Καντάβα είναι καθηγητής στο Τμήμα Αγγλικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πρίνστον. Ειδικεύεται στην αμερικανική λογοτεχνία και πολιτισμό, τη συγκριτική λογοτεχνία, της τεχνολογίες των μέσων, την πολιτική θεωρία και τη θεωρία της μετάφρασης. Έχει γράψει το βιβλίο Emerson and the Climates of History (Stanford Uνιversity Press), έχει συνεπιμεληθεί τα βιβλία Who Comes after the Subject? (Routledge) καιCities without Citizens (The Slought Foundation-Rosenbach Museum), ενώ έχει επιμεληθεί εκθέσεις σε μουσεία της Ευρώπης και Αμερικής.