Ετιέν Μπαλιμπάρ
< πίσω στους Συγγραφείς

Με τον παρόντα τόμο εισάγεται στο ελληνικό φιλοσοφικό περιβάλλον η σχεδόν άγνωστη ως τώρα ερευνητική προβληματική της διατομικότητας. Έχει διαπιστωθεί ότι απλά φιλοσοφικά μοντέλα, όπως αυτό του φιλελεύθερου μεμονωμένου ατόμου ή εκείνο της συναθροιστικής κοινότητας, δεν μπορούν να απαντήσουν στα παραδοσιακά ερωτήματα «τι είναι η κοινωνική σχέση, η ατομικότητα, το υποκείμενο». Έναντι αυτών αναδύονται σήμερα θεωρίες της διατομικότητας, που αποτελούν προτάσεις συνθετότερης εννοιολόγησης του «ατομικού» και του «συλλογικού» ως σχέσης εν είδει δικτύου. Στα κείμενα του τόμου παρουσιάζεται η διάσταση του σχεσιακού χαρακτήρα της ανθρώπινης πραγματικότητας, όπως αυτή έγινε κατά καιρούς αντικείμενο της σκέψης στοχαστών στην προσπάθεια απάντησης του ερωτήματος «τι είναι ο άνθρωπος» (οντολογία της σχέσης).

Η μετανάστευση μεταβάλλει, τόσο σε διεθνές επίπεδο όσο και στις χώρες αποστολής και υποδοχής, τα δημογραφικά, οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά δεδομένα. Οδηγεί σε ανακατατάξεις ισορροπιών, πριμοδοτώντας μια κοινωνική διαδικασία επαναπροσδιορισμού θέσεων, ρόλων και κύρους. Στις χώρες υποδοχής η παρουσία μεταναστών διευρύνει τους παράγοντες που συμμετέχουν στη διαμόρφωση και αναδιαμόρφωση της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής και διαφοροποιεί τα κοινωνικά υποκείμενα που έρχονται σε αντιπαράθεση για τον έλεγχο των διαδικασιών ανακατανομής του πλούτου και του κύρους, αλλά και για τον έλεγχο των συστατικών του μέλλοντος.

Η έντονη ενασχόληση σημαντικών φιλοσόφων και ιστορικών της φιλοσοφίας με τα κείμενα του Μαρξ, έπειτα από τις αλλαγές που συντελέστηκαν στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, αποδεικνύει το αυξανόμενο ενδιαφέρον των σύγχρονων στοχαστών για τη σκέψη που σφράγισε τα τελευταία εκατόν πενήντα χρόνια. Κύριο μέλημα, της μελέτης του Μπαλιμπάρ είναι να καταδειχθεί ότι ο Μαρξ είναι επίκαιρος συγγραφέας και ότι η σημασία του έργου του για τη φιλοσοφία είναι τώρα μεγαλύτερη από κάθε άλλη φορά.

Μια από τις κυρίαρχες αφηγήσεις της κρίσης είναι η αφήγηση των χρεοκοπημένων κρατών που γονατίζουν, υποκύπτοντας στα καπρίτσια των αγορών, και υπο-χρεώνονται σε θεραπείες λιτότητας. Το αναμφισβήτητο βασίλειο του φιλελευθερισμού είναι ταυτόχρονα εκείνο της επιχειρησιακής λογικής. Αρκεί να δείξουμε τις σπατάλες του κράτους για να αποδείξουμε την αναγκαιότητα της «μεταρρύθμισης», συνώνυμου των περικοπών και των αποκρατικοποιήσεων. Η επιχειρηματολογία ακλόνητη, τα συμπεράσματα που συνάγονται απολύτως πειστικά, ξεχνάμε όμως ότι προϋποθέτουν ένα λογικό άλμα: το κράτος δεν είναι επιχείρηση. Η δύναμη της ιδεολογίας είναι να παρουσιάζει σαν αυτονόητο κάτι που σε καμία περίπτωση δεν είναι. Γι’ αυτό και η πιο ισχυρή ιδεολογία είναι εκείνη που παρουσιάζει τον εαυτό της ως μη ιδεολογία. Τα κείμενα του τόμου προέρχονται από το συνέδριο «Το ελληνικό σύμπτωμα», που οργανώθηκε στο Πανεπιστήμιο Paris 8, στο Παρίσι, τον Γενάρη του 2013. Συναντήθηκαν στοχαστές από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, στην πλειοψηφία τους φιλόσοφοι, αλλά και οικονομολόγοι, ιστορικοί, άλλα μέλη της κοινότητας των «ανθρωπιστικών επιστημών», όπως και καλλιτέχνες. Ένα ανομοιογενές μείγμα, που ελπίζαμε ότι μπορεί να επιδράσει στον ίδιο το χαρακτήρα του συνεδρίου, αλλά και του παρόντος τόμου. Ο όρος σύμπτωμα στον τίτλο, που διαλέχτηκε για να μας τσιμπήσει, σαν σωκρατική μύγα, μεταφέρει ένα ειρωνικό στοιχείο αναφορικά με όλον αυτό τον κυρίαρχο λόγο της πολιτικής ιατρικοποίησης. Σε καμία περίπτωση το ζητούμενο δεν ήταν να αντικαταστήσουμε τους τεχνοκράτες ειδικούς, συνταγογραφώντας καινούριες –εναλλακτικές!– θεραπείες για τους λαούς. Από την άλλη, αν η ειρωνεία παραπέμπει σε ένα είδος άρνησης ή κριτικής, και επομένως και η απόκριση των κειμένων, ήταν όχι απλώς μια κατηγορία-καταγγελία της εφαρμοζόμενης «θεραπείας» αλλά και μια απάντηση, η διατύπωση μιας άλλης ιδέας για την υγεία και η ανάληψη ευθύνης γι’ αυτήν.

«Τα δοκίμια που συγκεντρώνουμε σε αυτόν τον τόμο και που παρουσιάζουμε στον Γάλλο αναγνώστη είναι στιγμές της προσωπικής μας δουλειάς για τα οποία ο καθένας μας αναλαμβάνει την ευθύνη. Αλλά οι περιστάσεις το έφεραν έτσι ώστε τα δοκίμια αυτά να αποτελέσουν στοιχεία ενός διαλόγου που πύκνωσε τα τελευταία χρόνια και που σήμερα θέλουμε να κάνουμε γνωστό τον απόηχό του. Πρόκειται για τη συνεισφορά μας στην αποσαφήνιση ενός καίριου προβλήματος: ποια είναι η ιδιαιτερότητα του σύγχρονου ρατσισμού; Πώς μπορεί να συνδεθεί με την ταξική διαίρεση μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα και με τις αντιφάσεις του κράτους-έθνους; Πώς, αντίστοιχα, το φαινόμενο του ρατσισμού μπορεί να μας οδηγήσει ώστε να ξανασκεφθούμε τη συνάρθρωση του εθνικισμού με την πάλη των τάξεων; Στην ανίχνευση αυτών των ερωτημάτων εγγράφεται και η δική μας συνεισφορά, σε μια συζήτηση που έχει αρχίσει εδώ και πάνω από μια δεκαετία στο πλαίσιο του «δυτικού μαρξισμού», για τον οποίο μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα βγει επαρκώς ανανεωμένος και συγχρονισμένος με την εποχή του».

Tο βιβλίο του Eτιέν Mπαλιμπάρ Πολιτική και αλήθεια περιλαμβάνει τέσσερις μελέτες πολιτικής φιλοσοφίας, οι οποίες στρέφονται γύρω από τον κεντρικό άξονα των σχέσεων μεταξύ πολιτικής και ιδεολογίας στο πλαίσιο της φιλοσοφικής παράδοσης του μαρξισμού. H θεωρητική ανάλυση αναμετράται με επίκαιρα προβλήματα, όπως η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και η παγκοσμιοποίηση, ο ρατσισμός και οι ταυτότητες, η βία και η ωμότητα, η ελευθερία και η ισότητα, τα «σύνορα» μιας δημοκρατικής πολιτικής. Ένα σημαντικό βιβλίο που, συνδυάζοντας τη θεωρία με την πρακτική, αναδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο την πρωτότυπη συνεισφορά της σκέψης του Mπαλιμπάρ στην πολιτική φιλοσοφία του καιρού μας.