Τα Φυσικά είναι το αριστοτελικό κείμενο που διαβάστηκε περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο στην ιστορία της σκέψης, το έργο που εξασφάλισε στην αριστοτελική φιλοσοφία την ξεχωριστή της μοίρα. Κατά τον Χάιντεγκερ, τα Φυσικά του Αριστοτέλη είναι το «κρυφό θεμέλιο της Δυτικής Φιλοσοφίας».Στην αριστοτελική εγκυκλοπαίδεια της γνώσης η επιστήμη που κατέχει την κυρίαρχη θέση είναι χωρίς αμφιβολία η «φυσική», η θεωρητική δηλαδή γνώση των φυσικών όντων και της διαρκούς μεταβολής τους. Αν σκεφτεί κανείς ότι για τον Αριστοτέλη τα μόνα όντα που υπάρχουν είναι οι ατομικές συγκεκριμένες οντότητες, η φυσική μοιάζει να μελετά την ολότητα της ύπαρξης. Τα Φυσικά είναι ένα σύνολο πραγματειών ή μαθημάτων, όπου ο Αριστοτέλης εισάγει μεθοδικά τις βασικές έννοιες με τις οποίες προσεγγίζει τον φυσικό κόσμο: ύλη, τέσσερα αίτια, τελεολογία, κίνηση, άπειρο, τόπος , κενό, χρόνος, συνέχεια, Κινούν Ακίνητο.

Ό,τι ονομάζουμε «εσωτερική-ψυχική πραγματικότητα» και «εξωτερική πραγματικότητα» δεν έχουν απόλυτα σαφή και διακριτά όρια. Αλληλοδιηθούνται και ανασχηματίζονται οι συνθήκες ύπαρξης κάθε υποκειμένου καθώς μεταλλάσσονται.Η ψυχαναλυτική σκέψη δεν αποδέχεται την απλοϊκή ιδέα μιας αντικειμενικής πραγματικότητας που εκτυλίσσεται ανεξάρτητα, μπροστά σε έναν ουδέτερο, απρόσβλητο παρατηρητή, ούτε και την πεποίθηση ότι υπάρχει μια εσωτερική σκηνή, όπου αναπτύσσεται ένα απόλυτα προστατευμένο και αποκαθαρμένο από προσμίξεις υποκειμενικό βίωμα.Κατά την αναλυτική διεργασία αναδεικνύεται η διάχυση των βιωμάτων ανάμεσα στον αναλυτή και τον αναλυόμενο μέσα από τη μεταβιβαστική-αντιμεταβιβαστική συναλλαγή. Αναδεικνύεται επίσης πόσο ευάλωτη είναι η αναλυτική συνθήκη όταν απειλείται από έντονες εξωτερικές καταστάσεις, που μπορεί να εισβάλουν απρόβλεπτα και ορμητικά. Στη μονογραφία αυτή συγκεντρώνονται ψυχαναλυτικά άρθρα που διερευνούν τις έννοιες της εσωτερικής και της εξωτερικής πραγματικότητας και τους όρους διαπλοκής τους, τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο κυρίως στο επίπεδο της κλινικής εμπειρίας. 

Το μικρό αυτό κείμενο του Φρόυντ αποτελεί συνοπτική και εκλαϊκευμένη εκδοχή της Ερμηνείας των ονείρων, το οποίο αν και είχε κυκλοφορήσει ένα χρόνο νωρίτερα δεν γνώρισε μεγάλη απήχηση. Με τρόπο σαφή και ακριβή, ο Φρόυντ μας δίνει τις βασικές αρχές της ριζοσπαστικής για την εποχή θεώρησής του, τεκμηριώνοντας μέσα από πολλαπλά παραδείγματα ονείρων τη μέθοδο ερμηνείας του. Μας δείχνει πώς η λαϊκή αντίληψη αλλά και οι πεποιθήσεις των αρχαίων για το όνειρο είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα από ό,τι οι θεωρίες των ειδικών της εποχής και μας εξηγεί με απλούς όρους πώς λειτουργεί ο μηχανισμός συγκαλυμμένης εκπλήρωσης απωθημένων επιθυμιών.

Ο συλλογικός αυτός τόμος προβάλλει σύγχρονες θεωρητικές και ερευνητικές τάσεις και προβληματισμούς, καθώς και πρακτικές εφαρμογές, που αφορούν την αξιοποίηση της προφορικής ιστορίας στα μουσεία και στην εκπαίδευση, τόσο στη χώρα μας όσο και διεθνώς: Αυστραλία, Βόρεια Ιρλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο, ΗΠΑ, Ιαπωνία, Ισραήλ, Τουρκία.Επίσης, αναδεικνύει ζητήματα που αφορούν τις δυνατότητες αλλά και τους περιορισμούς της χρήσης της προφορικής ιστορίας σε σχέση με τις ιστορικές, κοινωνικές, πολιτικές, επικοινω­νιακές, εκπαιδευτικές και αναπαραστατικές διαστάσεις της, ώστε να προωθηθεί ο σχετικός διά­λογος στον τόπο μας, καθώς και οι αντίστοιχες εφαρμογές, σε σχέση με την αντίστοιχη διεθνή συζήτηση.

Έχει ειπωθεί ότι η σχέση του Φουκώ με την Αριστερά συνίσταται στο ότι είναι ο στοχαστής των «νέων κοινωνικών κινημάτων». Σίγουρα η μη οικονομιστική προσέγγιση της εξουσίας από τον Φουκώ «έδωσε φωνή» σε αιτήματα και κινήματα ο χαρακτήρας των οποίων δεν είναι κυρίως οικονομικός. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως πρέπει να αποδεχτούμε γι’ αυτά τα κινήματα τον τερατωδώς αποπροσανατολιστικό χαρακτηρισμό «μετα-υλιστικά». Η προσέγγιση του Φουκώ είναι υλιστική χωρίς να είναι οικονομιστική, ακριβώς επειδή καταδεικνύει την πολιτική σημασία μιας υλικότητας που δεν έχει κυρίως οικονομικό χαρακτήρα και που αναφαίνεται στους αγώνες των «νέων» κινημάτων.Ωστόσο η πολιτική συμβολή του Φουκώ στην Αριστερά είναι τουλάχιστον το ίδιο σημαντική και προς μια άμεσα αντι-καπιταλιστική κατεύθυνση. Η αποφυγή του οικονομικού αναγωγισμού μάς επιτρέπει να δούμε τον καπιταλισμό ως ένα όχι σκέτα οικονομικό σύστημα αλλά ως ένα σύστημα εξουσίας. Αν η οικονομία είναι όντως κυρίαρχη, αυτό δεν οφείλεται στο ότι παντού και πάντα η οικονομία είναι καθοριστική (έστω «σε τελευταία ανάλυση»), αλλά στο ότι στη νεοτερικότητα, από τη Βιομηχανική Επανάσταση κι έπειτα, ο καπιταλισμός είναι το ισχυρότερο σύστημα εξουσίας. Στην εποχή του νεοφιλελεύθερου, δηλαδή του γυμνού πλέον καπιταλισμού, η πρωτοκαθεδρία της οικονομίας, για την Αριστερά, δεν πρέπει να είναι μια αναλυτική ή οντολογική αρχή, αλλά μια πολιτική κατάσταση που πρέπει επί τέλους να ανατραπεί.

Όγδοη ετήσια διάλεξη προς τιμήν του Νίκου Πουλαντζά 2014

Το ερευνητικό αυτό δοκίμιο παρακολουθεί τις θεωρίες βάσει των οποίων σύγχρονοι επιστήμονες από διάφορους τομείς, νευροεπιστήμες, βιολογία, φυσική και όχι μόνο, ανέλαβαν να δώσουν απαντήσεις στο ακανθώδες, παγιωμένο κυρίως από την εποχή του Καρτέσιου, φιλοσοφικό πρόβλημα σχέσης πνεύματος και ύλης και ειδικότερα ψυχής και σώματος, με σκοπό να αποκαταστήσουν το κατατεμαχισμένο Είναι στην ολότητά του και να θεραπεύσουν τη διανόηση από τη σχιζοειδή τάση που επί αιώνες την ταλάνισε. Οι θεωρίες αυτές επιχειρούν τη θεμελίωσή τους σε επιστημονικά δεδομένα, αποτέλεσμα κυρίως των μέσων της υψηλής τεχνολογίας, και επιτρέπουν στους εμπνευστές τους να καταλήξουν στην εμβληματική απόφανση: «ενσάρκωση της νόησης», επιβεβαίωση και μοντέρνα μεταμφίεση της ρήσης του Αριστοτέλη: «ένυλοι λόγοι», επιτομή και αυτή συσσωρευμένης σοφίας.

«Να ’μαστε μια δεμένη οικογένεια χωρίς να κρατάμε τα παιδιά μας δεμένα» λέει μια μητέρα συνοψίζοντας την προσπάθεια 20 μεσοαστών μητέρων 25-60 ετών, που ζουν στο αθηναϊκό προάστιο της Βούλας, να ενισχύσουν την ενότητα της οικογένειας έτσι ώστε να αυτονομηθούν τα παιδιά τους. Η οικογένεια σαν «ένα σώμα, μια ψυχή» που απαιτεί από τα μέλη της αποκλειστική αφοσίωση και να υπηρετούν κοινούς στόχους, να δώσει τη θέση της στην οικογένεια που λειτουργεί ως κοινότητα: ομάδα που υποστηρίζει τους ατομικούς στόχους των μελών της και θέλει επίσης να της αποδίδουν εξέχουσα θέση στις ψυχικές τους επενδύσεις, χωρίς όμως να αποκλείει εξωτερικούς δεσμούς και επενδύσεις σε τρίτους. Για τις μητέρες στη Βούλα –που όπως οι άντρες τους κατάγονται από οικογένειες αγροτών, εργατών ή μικροαστών–, το πρότυπο αυτό σηματοδοτεί «εξέλιξη» και μιλούν για το τι τις ελκύει και τι τις προβληματίζει σε αυτό το πρότυπο, πώς προσπαθούν να το εφαρμόσουν, αλλά και πώς διαφοροποιούνται από τις όποιες προτροπές του κρίνουν πως οδηγούν σε «ατομικισμό» και πως αποδυναμώνει τους διά βίου στενούς δεσμούς μεταξύ παιδιών και γονιών.

Ο έφηβος είναι κάποιος άλλος από το παιδί που γνωρίζαμε, και πρέπει να τον υιοθετήσουμε μέχρι να γίνει ο άγνωστος ενήλικας που δυνάμει είναι ήδη. Πρέπει να υιοθετήσει και ο ίδιος τον εαυτό του, να του δώσει μια ταυτότητα, να αναλάβει την ευθύνη ως υποκείμενο των επαναλήψεων και των φαντασιώσεων του, να φτιάξει το παρελθόν και την ιστορία του. Γι’ αυτό διαρκώς κινείται μεταξύ παλινδρομήσεων και απαρτιώσεων, επαναλήψεων και φαντασιώσεών. Με αυτές τις κινήσεις της ψυχικής επεξεργασίας απαρτιώνει το επιθετικό και ώριμο σεξουαλικά νέο σώμα του. Στους δρόμους της εφηβείας, το άτομο συναντάει το εξωτερικό αντικείμενο και έχει μαζί του ενορμητικές και συναισθηματικές ανταλλαγές. Επιπλέον, στην εφηβεία εξ ορισμού αποσύρονται οι ναρκισσιστικές επενδύσεις που είχε πριν το παιδί. Η απώλεια των ναρκισσιστικών αναφορών δεν πρέπει να είναι απροσδόκητη και ξαφνική, διότι τότε θα προκληθούν αγωνίες αφανισμού. Το αντικείμενο, εκτός από σκοπός των ενορμήσεων, είναι επίσης και ναρκισσιστικό στήριγμα, ένας άλλος εαυτός, που βοηθάει τον έφηβο να μετασχηματίζει την πραγματικότητα.

Μαζί με τη μικρή μελέτη για τον Μοντεσκιέ, το δοκίμιο του Αλτουσσέρ για τον Ρουσσώ αποτελεί μια υποδειγματική ανάγνωση φιλοσοφικού έργου. Είναι υποδειγματική για τον τρόπο συστηματικής και εμμενούς κριτικής του Κοινωνικού συμβολαίου. Είναι όμως υποδειγματική και για τον τρόπο με τον οποίο αξιοποιεί τον φιλοσοφικό λόγο από τη σκοπιά μιας κοινωνικής θεωρίας ταγμένης υπέρ της κοινωνικής χειραφέτησης. Έτσι, τα ερωτήματα με τα οποία ξεκίνησε η νεωτερικότητα και οι αξιώσειες του Διαφωτισμού γίνονται εργαλεία κριτικής της αστικής σκέψης. Ο Ρουσσώ του Αλτουσσέρ δεν είναι μόνο ένας ιδιοφυής θεμελιωτής της σύγχρονης δημοκρατίας, αλλά και ο φιλόσοφος που διαβλέπει και αναπαράγει τις αντιφάσεις της προϊδεάζοντας για την ανάγκη υπέρβασής της. Ο Αλτουσσέρ μας δίνει τη δυνατότητα να ξαναδιαβάσουμε το Κοινωνικό συμβόλαιο του Ρουσσώ σαν ένα σύγχρονο και προκλητικό μανιφέστο.

Η λιτότητα έχει γίνει η νέα αρχή για τις δημόσιες πολιτικές στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ καθώς η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 έχει μετατραπεί σε κρίση δημόσιου χρέους. Ωστόσο τα σημερινά μέτρα λιτότητας απειλούν να ακυρώσουν την πρόοδο που έχει γίνει ώς τώρα στο ζήτημα της ισότητας των φύλων, υπονομεύοντας σημαντικούς θεσμούς για την προστασία της απασχόλησης και της κοινωνικής πρόνοιας και παραγκωνίζοντας τις πολιτικές για την ισότητα των φύλων. Ο τόμος αυτός αποτελεί μια πρώτη απόπειρα καταγραφής του τρόπου με τον οποίο η οικονομική κρίση και οι συνακόλουθες πολιτικές λιτότητας επηρεάζουν τις γυναίκες στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, εντοπίζοντας τις επιπτώσεις για την ισότητα των φύλων στα συστήματα απασχόλησης και πρόνοιας σε εννέα περιπτώσεις χωρών που αντιμετωπίζουν τα σοβαρότερα προβλήματα προσαρμογής. Τα κείμενα του παρόντος τόμου υιοθετούν ένα κοινό αναλυτικό πλαίσιο για την κατάσταση των γυναικών στην ύφεση, το οποίο λαμβάνει υπόψη τις αλλαγές στην κοινωνική τους θέση τις τελευταίες δεκαετίες και τις σημερινές συνθήκες λιτότητας. Τα ευρήματα δείχνουν ότι αμέσως μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση οι διαφορές λόγω φύλου μεταξύ ανδρών και γυναικών στην απασχόληση μειώθηκαν – μόνο διότι επιδεινώθηκε η θέση των ανδρών και όχι επειδή υπήρξαν οποιεσδήποτε βελτιώσεις των γυναικών. Τα δεδομένα όμως προβλέπεται να ανατραπούν από τις πολιτικές λιτότητας, οι οποίες έχουν ήδη πιο αρνητικές συνέπειες στη ζήτηση γυναικείας εργασίας και την πρόσβαση των εργαζόμενων μητέρων σε υποστηρικτικές υπηρεσίες. Παρ’ όλα αυτά, η προσήλωση των γυναικών στην αμειβόμενη εργασία ενισχύεται, ακόμα και σε αυτή την περίοδο που οι απαιτήσεις για την απλήρωτη οικιακή τους εργασία αυξάνονται.

Η παρούσα μελέτη εξετάζει τον πολιτικό λόγο της Χρυσής Αυγής από τη σκοπιά της ανάλυσης λόγου, σε ένα ερμηνευτικό πλαίσιο που αντλεί από την κοινωνική και την πολιτική θεωρία. Πρωτογενές υλικό της έρευνας αποτελούν δεκατρείς ομιλίες του «Αρχηγού» που εκφωνήθηκαν σε δημόσιες εκδηλώσεις του κόμματος την περίοδο 2012-2013. Πρόκειται ακριβώς για την περίοδο η οποία υπήρξε, περισσότερο από κάθε άλλη, αντιπροσωπευτική για τις θέσεις και τις πρακτικές της ναζιστικής οργάνωσης. Το διάστημα αυτό η Χρυσή Αυγή κέρδισε σημαντική επιρροή στα λαϊκά στρώματα και επιδίωξε να διαμορφώσει τους δικούς της όρους διεκδίκησης της πολιτικής ηγεμονίας. Με βασικό ερευνητικό ερώτημα τον τρόπο με τον οποίο η οργάνωση υποκειμενοποιεί το ακροατήριό της απευθυνόμενη σε αυτό, η συγγραφέας επιχειρεί να αναλύσει τις βασικές θεματικές που συγκροτούν τον επίσημο δημόσιο λόγο της Χρυσής Αυγής, όπως τις έννοιες του «αίματος», του «εχθρού» και της «τιμωρίας», καθώς και τον τρόπο με τον οποίο αυτός ο λόγος διαρθρώνεται αλλά και «συνομιλεί» με άλλους δημόσιους λόγους της ίδιας περιόδου.