Ντίνα Βαΐου
< πίσω στους Συγγραφείς

Στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα το πρόβλημα των συνόρων και των ορίων, σε όλη την πολλαπλότητα των κυριολεκτικών και μεταφορικών σημασιών τους, εμφανίζεται με οξύτητα στο προσκήνιο, τόσο των πολιτικών συγκρούσεων και των ιδεολογικών αντιπαραθέσεων, όσο και των αναζητήσεων των θεωρητικών επιστημών. Είτε αφορά την εδαφική εθνική, πολιτιστική ή γλωσσική διάσταση είτε τις ανεξάντλητες μεταφορικές αναφορές των συνόρων και των ορίων, ο λόγος περί αυτών περνά σήμερα μια περίοδο απολογισμού και έντονης αναθεώρησης. Αυτή την προβληματική αποτυπώνει ο παρών τόμος των τοπικών, με συβολές επιστημόνων και ερευνητών από όλες τις παραδόσεις που συναντώνται στο πεδίο των συνόρων και των ορίων.

Το βιβλίο αυτό έχει προκύψει από τη σειρά τεσσάρων ομότιτλων σεμιναρίων που έγιναν τον Φεβρουάριο 2003 στο φιλόξενο Ινστιτούτο Πολιτικού Προβληματισμού «Νίκος Πουλαντζάς» στο πλαίσιο των «Σεμιναρίων του Πουλαντζά» και επαναλήφθηκαν στα «Σεμινάρια της Ερμούπολης» το 2006. Πρόθεση των τότε σεμιναρίων, αλλά και αφορμή να παρουσιαστούν σήμερα σε μορφή βιβλίου, ήταν και είναι να συμβάλουν σε μια θεωρητική και συγκριτική με τις διεθνείς εμπειρίες συζήτηση αυτών που συμβαίνουν καθημερινά στις πόλεις και στις περιφέρειες που ζούμε, στην οποία η ανανεωτική ριζοσπαστική Αριστερά στην Ελλάδα έχει μια σημαντική συνεισφορά. Ταυτόχρονα, φιλοδοξία μας είναι η εισαγωγή του χώρου στην ευρύτερη προβληματική της Αριστεράς, η οποία συχνά αδιαφορεί για τη χωρικότητα των κοινωνικών σχέσεων ή την υποβιβάζει στον υλικό και μόνο χώρο.Στο βιβλίο αυτό δεν κάνουμε μια γενική και εξαντλητική αναφορά στην ιστορία των ιδεών για το χώρο, ούτε μια φιλοσοφική αναδρομή στην έννοια του χώρου. Εστιάζουμε στην αριστερή σκέψη για το χώρο επιχειρώντας ένα είδος συνθετικής («εσωτερικής» και «εξωτερικής») αριστερής ιστοριογραφίας. Ένα τέτοιο εγχείρημα θα απαιτούσε εκτεταμένη διερεύνηση, την οποία το βιβλίο ανοίγει χωρίς να εξαντλεί. Αφετηρία για μια αριστερή προσέγγιση της έννοιας του χώρου και της υπόστασής του ως χωρικότητας είναι η αναγνώριση ότι ο χώρος δεν είναι κάτι έξω από την κοινωνία, κάτι που περιμένει κάπου εκεί έξω να ανακαλυφθεί, αλλά ότι ο χώρος παράγεται από την κοινωνία, εμπεριέχει τις, και εμπεριέχεται στις, κοινωνικές σχέσεις και γι’ αυτό είναι βαθύτατα πολιτικός. Οι κοινωνίες μέσω συγκεκριμένων, συχνά συγκρουσιακών σχέσεων δημιουργούν όχι μόνο την ιστορία τους αλλά και τους χώρους τους –υλικούς, σχεσιακούς, συμβολικούς και βιωμένους– όμως σε συνθήκες που δεν τις έχουν επιλέξει οι ίδιες.

Στον παρόντα τόμο φιλοξενούνται δεκαεπτά κείμενα κοινωνικών επιστημόνων τα οποία προσεγγίζουν την έννοια του χώρου μέσα από την ερευνητική πρακτική και τη μεθοδολογία που προκύπτει από το σχετικό επιστημονικό ενδιαφέρον τους.Η επιλογή της θεματικής υπαγορεύτηκε από την ανάγκη προβληματοποίησης της έννοιας αυτής, στο πλαίσιο του οποίου η σημασία της ταυτότητας, της ετερότητας και της πολλαπλότητας βρίσκεται σε διαρκή διαδικασία συγκρότησης και ανασυγκρότησης με κοινωνικο-πολιτισμικούς και πολιτικοοικονομικούς όρους. Σκοπός του τόμου είναι να αναδείξει αυτή τη διάσταση της έννοιας του χώρου ως διαδραστικής ολότητας, η οποία ενέχει κοινωνικές σχέσεις που, διαμεσολαβημένες καθώς είναι από οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες, με τη σειρά τους εκβάλλουν στον διαρκή ανασχηματισμό του διαμορφώνοντας επικράτειες τόσο κοινωνικών πρακτικών όσο και επιστημονικής έρευνας.

Τα κεφάλαια του συλλογικού τόμου βασίζονται σε πρωτότυπες εμπειρικές έρευνες που διερευνούν τις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στο φύλο, τη μετανάστευση και τις διαπολιτισμικές σχέσεις σε έξι θεματικά πεδία: τη διαπολιτισμική εκπαίδευση, την ανάπτυξη της γειτονιάς και τα κινήματα της πόλης, τη συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας μέσω του κινηματογράφου, τη βία κατά των γυναικών και την παράνομη διακίνηση και εμπορία ανθρώπων, τις θρησκευτικές πρακτικές καθώς επίσης τους μεικτούς γάμους και τις δια-εθνικές οικογένειες.