Παρουσιάζεται μια κατά το δυνατόν έλλογη αλληλουχία πολιτικών κατά βάσιν κειμένων του συγγραφέα που διανύουν πολλά χρόνια και δεν αφορούν –τουλάχιστον έτσι θέλει να πιστεύει ο ίδιος– μόνον το παρελθόν. Το βιβλίο ολοκληρώνεται με ένα σχετικά εκτεταμένο επίμετρο όπου επιχειρείται μια ιστορική αναδρομή αναφερόμενη στις περιπέτειες της Αριστεράς από τις απαρχές της στα μέσα του 19ου αιώνα, με το εμβληματικό, αν όχι ιδρυτικό, Κομμουνιστικό Μανιφέστο, μέχρι τον ακόμη εν εξελίξει πόλεμο της Ουκρανίας. Της Αριστεράς που αποσκοπούσε εξαρχής και συνεχίζει να αποσκοπεί στην κοινωνική ισότητα, στη γενική ελευθερία και στην καθολική δικαιοσύνη. Αναδεικνύεται έτσι το ιστορικό βάθος των προβλημάτων και προκλήσεων που η ίδια αντιμετωπίζει σήμερα ενώ εδραιώνεται ότι η ενεργός ελπίδα δεν έχει πάψει να τη στηρίζει καταστατικά.Το βιβλίο θέλει να τιμήσει τα 25 χρόνια από την ίδρυση του «Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς» και τα 30 χρόνια από την ίδρυση του εκδοτικού οικού «Νήσος», ενεργούς συμπαραστάτες, ο καθένας με τον τρόπο του, στις προσπάθειες της Αριστεράς όλα τούτα τα χρόνια. Το ίδιο είναι αφιερωμένο στη μνήμη του Άγγελου Ελεφάντη του οποίου η καθοριστική συμβολή στις ίδιες προσπάθειες είναι –ή οφείλει να γίνει– γνωστή τοις πάσι.

Η ανά χείρας μονογραφία επιδιώκει να φέρει σε επαφή το ελληνικό αναγνωστικό κοινό με μια παραμελημένη, από τη εγχώρια βιβλιογραφική παραγωγή, συζήτηση: την επιδραστικότητα της Bildwissenschaft («επιστήμης των εικόνων») και της γερμανόφωνης πολιτικής επιστήμης (στην εικονολογική της εκδοχή) για τη μελέτη του πολιτικού φαινομένου.Η λεπτομερής διερεύνηση της γερμανόφωνης εργογραφίας —από την πολιτισμική παράδοση του Warburg και της πολιτικής εικονογραφίας της σχολής του Αμβούργου (Warnke), του Μπίλεφελντ (Kοselleck) και Μύσντερ (Barbara Stollberg-Rilinger) ως εκείνων της Bildwissenschaft (Sachs-Hombach, Boehm, Belting, Bredekamp, Wiesing) και της «οπτικής πολιτικής επικοινωνίας» (Muller, Hoffman, Diehl κ.λπ.)— κατέδειξε τις δυνατότητες άσκησης της πολιτικής επιστήμης ως μιας επιστήμης της εικόνας σε πλαισιώσεις και μορφές της συμβολικής πολιτικής και δη του δημοκρατικού ή μη κανόνα.Η τελευταία, ενταγμένη στο πλαίσιο της «εικονικής επιτελεστικότητας» (Jeffrey Alexander), του «πολιτικού αισθησιασμού» (Reinhardt Koselleck) και της κριτικής του Klaus Von Βeyme για μια «πολιτική επιστήμη της Τέχνης», αξιοποίησαν το θεωρητικό πλαίσιο των σχέσεων του συμβολικού με την επιτελεστικότητα και το φαντασιακό, εμβαθύνοντας τη μελέτη στο τρίπτυχο «Συμβολική πολιτική», «Δημοκρατική αισθητική» και «Εικονογραφικές ενθέσεις».

Στην παρούσα κρίσιμη οικονομική και πολιτική συγκυρία, το διανοητικό μονοπάτι του Ανοιχτού Μαρξισμού συνεχίζει να επικαιροποιεί το αίτημα για έναν ριζοσπαστικό κοινωνικό μετασχηματισμό, όχι πλέον με όρους κατάληψης της εξουσίας, αλλά με όρους αλληλεγγύης και αξιοπρέπειας, με όρους δημιουργίας ενός νέου, διαφορετικού τρόπου οργάνωσης του πολιτισμού ως καθημερινού βίου. Σε αυτήν την προσπάθεια, η ιστορία δεν είναι με το μέρος μας, ούτε πρόκειται να μας δικαιώσει, εφόσον απουσιάζει μια διαχρονικά έγκυρη ανθρώπινη φύση που θα μπορούσε να εγγυηθεί την έξοδο από την οδυνηρή κατάσταση εντός της οποίας τώρα διάγουμε. Η πραγματικότητα είναι αρνητική, εφόσον δεν υπάρχει τίποτα που να συνδέει τα γεγονότα με κάποιο εξωτερικό αυτών νόημα ή σκοπό. Στην πάλη ενάντια στη δυστυχία τίποτα δεν είναι βέβαιο εκτός από την ίδια τη δυστυχία. Το κάλεσμα του Ανοιχτού Μαρξισμού για τη δημιουργία ενός κόσμου της χειραφέτησης και της αυτονομίας ισορροπεί επικίνδυνα μεταξύ αβεβαιότητας και μελαγχολίας. Ο ανά χείρας τόμος, εν τέλει, καταφάσκει στις αντιφάσεις που τον διαπερνούν, γιατί γνωρίζει πως η κριτική σκέψη εκκινεί και καλλιεργείται όχι από κάποιον αποστασιοποιημένο και οσιοποιημένο έναντι της αλλοτρίωσης που παντού γύρω μας επισημαίνεται επαγγελματία στοχαστή, αλλά από ένα ευαίσθητο, κριτικά σκεπτόμενο ον που κατανοεί πλήρως την εύθραυστη, αυτο-ανταγωνιστικά συγκροτημένη ύπαρξή του? από ένα ον που αναγνωρίζει ότι οι λύσεις στα προβλήματα που το χειμάζουν μπορούν να αναζητηθούν έγκαιρα μόνο στο πώς το ίδιο ταυτοποιείται ως ο απόλυτος δημιουργός τους.

Η μελέτη του τουριστικού φαινομένου από τις κοινωνικές επιστήμες είχε ως αφετηρία τη δεκαετία του ’70 και επικεντρωνόταν σε ζητήματα όπως οι επιπτώσεις του τουρισμού στις κοινωνίες υποδοχής επισκεπτών, η οικονομική ανάπτυξη, η «παραγωγή» της πολιτισμικής κληρονομιάς, η δομή του συστήματος διεθνούς τουρισμού, οι τουριστικές αναπαραστάσεις και οι μορφές των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων μεταξύ περιηγητών και «ντόπιων». Μέσα από εστιασμένες κοινωνικές έρευνες, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, ο τουρισμός, η αναψυχή, οι ταξιδιωτικές πρακτικές και οι πολιτικοί λόγοι περί της τουριστικής ανάπτυξης, καθώς επίσης η οικονομική συμπεριφορά των υποκειμένων, καταναλωτών ή παραγωγών, αναδείχθηκαν ως υποκείμενες σε ιστορικούς, γεωγραφικούς, πολιτισμικούς και κοινωνικούς προσδιορισμούς. Ο ανά χείρας συλλογικός τόμος αποπειράται να παρουσιάσει ερευνητικά εγχειρήματα στο πεδίο των κριτικών σπουδών τουρισμού στις πειθαρχίες της κοινωνιολογίας και ανθρωπολογίας του τουρισμού, των πολιτισμικών σπουδών, της ιστορίας του τουρισμού και της χωροταξίας, αλλά και να εξοικειώσει τους/τις αναγνώστες/ριες με τις βασικές θεωρίες και τις κατευθύνσεις της έρευνας στη μελέτη του τουρισμού στις κοινωνικές επιστήμες. Μέσα από αυτή τη διαδρομή αποπειράται να εισαγάγει το ελληνόφωνο κοινό στους προβληματισμούς και στοχοθεσίες των κριτικών τουριστικών σπουδών ως ενός πεδίου απομυθοποίησης και απο-εξωτικοποίησης των κοινών τόπων και της υφιστάμενης παραγόμενης γνώσης αναφορικά με τη σημασία του τουριστικού φαινομένου.

Θεσμοθετώντας ένα παραδειγματικό ολιστικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση της βίας κατά γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας, η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας, γνωστή ως Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, αναγνωρίζεται πλέον στο επίπεδο του Διεθνούς Δικαίου ως «χρυσός κανόνας» αναφορικά με την κατοχύρωση του ανθρώπινου δικαιώματος των γυναικών σε μια ζωή χωρίς βία. Η ανά χείρας μελέτη επιχειρεί να εισφέρει μια εννοιολογική προσέγγιση της Σύμβασης, αναδεικνύοντας παράλληλα τις συνάφειες που παρουσιάζει με θεμελιώδεις αναλύσεις και επιχειρήματα της φεμινιστικής θεωρίας του δικαίου. Η μελέτη επισκέπτεται τους μείζονες σταθμούς της γενεαλογίας της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, ανασκάπτει τη θεωρητική κανονιστική της θεμελίωση και αναπτύσσει τις νομικές παραμέτρους των τεσσάρων Πυλώνων που εισάγονται (Πρόληψη, Προστασία των θυμάτων, Δίωξη των δραστών, Χάραξη Πολιτικών για την αντιμετώπιση της βίας κατά γυναικών). Προτάσσοντας την υψηλή κοινωνική και δικαιική αξία του κορυφαίου αυτού διεθνούς κανονιστικού κειμένου στον αγώνα για την εξάλειψη της βίας κατά γυναικών και την προώθηση της ουσιαστικής έμφυλης ισότητας, η παρούσα μελέτη αποσκοπεί να απευθυνθεί σε ένα ευρύ κοινό επιστημόνων και αναγνωστών/στριών,ευαισθητοποιημένων στα έμφυλα ζητήματα, καθώς και να συμβάλει στην τρέχουσα δημόσια συζήτηση γύρω από τη βία κατά γυναικών, τις διαφορετικές μορφές της και τις προοπτικές καταπολέμησής της.

Ο τίτλος αυτού του βιβλίου προέρχεται από την ενθουσιώδη κριτική του Τάσου Λιγνάδη για την Άννα Συνοδικού, στην παράσταση της σοφόκλειας Ηλέκτρας που σκηνοθέτησε ο Μίνως Βολανάκης για το ΚΘΒΕ, την πρώτη χρονιά της Μεταπολίτευσης. Ο Λιγνάδης χειροκροτούσε το «πολύτιμο ηχείο» της φωνής της ηθοποιού, την «εικαστική παραστατικότητά» της, και το ηρωικό μεγαλείο που αυτά προσέδιδαν στον ρόλο, ως συστατικά μιας ερμηνείας «βασισμένη[ς] στο ένστικτο της ρωμέικης έκφρασης με παραδοσιακή θέρμη επικοινωνίας». Η Ηλέκτρα της Συνοδινού, κατέληγε ο Λιγνάδης, ήταν «μια γνώριμη κυρά της ιθαγένειάς μας».Τι κάνει αυτήν τη «ρωμέικη» Ηλέκτρα «γνώριμη» και «ιθαγενή»; Το πιο κρίσιμο: πώς η τραγωδία που αυτή εκπροσωπεί μας έγινε οικεία; Μέσα από ποιους μηχανισμούς η λεγόμενη «αναβίωση»–όρος που, σε αυτό το βιβλίο, θα μπαίνει πάντα σε εύγλωττα εισαγωγικά– οικειώθηκε το τραγικό θέατρο; Τα ερωτήματα θα μπορούσαν (και πρέπει) να μετατοπιστούν από το θέατρο στην πολιτική: πώς οι παραστάσεις αρχαίου δράματος στην Ελλάδα διαμόρφωσαν και συγχρόνως υπηρέτησαν την (εξ)οικείωση της Αρχαιότητας στη συλλογική συνείδηση; Πώς τα θεατρικά δόγματα συναρτήθηκαν με αντίστοιχα ιδεολογικά;Αυτά είναι τα βασικά ερωτήματα που αυτό το βιβλίο διερευνά, εστιάζοντας σε κάποια ενδιαφέροντα πρόσωπα και επεισόδια της ιστορίας της νεοελληνικής «αναβίωσης» της αρχαίας τραγωδίας. Ο χρονικός ορίζοντάς τους απλώνεται από τις αρχές του 20ού αι. και τις απαρχές των νεοελληνικών παραστάσεων αρχαίου δράματος έως τις αρχές του 21ου, παρακολουθώντας την πορεία μέσα από την οποία το ελληνικό θέατρο εξοικειώθηκε με την τραγωδία και την οικειώθηκε ως μέρος ενός «εθνικής» εμβέλειας ρεπερτορίου και αφηγήματος.

Η Άρεντ δεν «ήταν» μαι γυναίκα, μια Γερμανίδα, μια Εβραία, όπως δεν «ήταν» δεξιά, αριστερή ή κεντρώα. Αν «ήταν» κάτι, αυτό ήταν «άπατρις». Όσο ό,τι λέω και κάνω αποδίδεται στην κατηγορία της οποίας θεωρούμαι δείγμα, δεν είμαι ελεύθερος. Αν «πολιτική» είναι μια δραστηριότητα ελευθέρων που εκτυλίσσεται σε έναν τέτοιο χώρο, μόνον όποιος δεν «είναι» κάτι είναι ελεύθερος, και μόνον αυτός ασκεί πολιτική. Πολιτική δεν είναι η σύγκρουση εκπροσώπων αντίθετων κομμάτων που καταλήγει στην εφαρμογή ενός προγράμματος. Γιατί ούτε η σύγκρουση παρατάξεων ούτε η εφαρμογή ενός θεωρητικού σχεδίου είναι πολιτικά φαινόμενα, κι ας εμφανίζονται και στον χώρο της εξουσίας όπου εδρεύει η πολιτική. Μάλλον όταν αποκλίνουμε από τις ταυτότητές μας και όταν παύουμε να θέλουμε να εφαρμόσουμε το πρόγραμμά μας, αρχίζουμε να πολιτευόμαστε. Αν πολιτευόταν ως δεξιά, ως αριστερή, ως γυναίκα, ως Γερμανίδα ή ως Εβραία, για να πραγματώσει ένα σχέδιο για τους αστούς, τους προλετάριους. τις γυναίκες, την Γερμανία, τους Εβραίους, η Άρεντ δεν θα θεωρούσε ότι είναι ελεύθερη, και άρα δεν θα θεωρούσε ότι πολιτεύεται.

Ο Τέοντορ Β. Αντόρνο, η πιο εμβληματική μορφή της λεγόμενης «Σχολής της Φρανκφούρτης», έχει σφραγίσει τη μελέτη του αυταρχισμού ήδη από την εποχή της δημοσίευσης του περίφημου συλλογικού ερευνητικού έργου που συντόνιζε (Η αυταρχική προσωπικότητα, 1950). Πολλά άλλωστε από τα κείμενα που, από τη δεκαετία του 1930, σημαδεύουν την ιστορία της «Κριτικής Θεωρίας» συνδέονται με ζητήματα ακραίας απόληξης μορφών εξουσίας και καθυπόταξης. Πολλά είναι επίσης τα ερευνητικά προγράμματα και οι μελέτες των μελών αυτής της σχολής που αναφέρονται στο φασιστικό δυναμικό και στον λόγο του, στα δημαγωγικά σχήματα που αξιοποιεί και στη διάχυσή του στην καθημερινότητα μέσω της πολιτιστικής βιομηχανίας. Οι σπουδαιότερες από αυτές τις μελέτες (υλοποιημένες στη Γερμανία και την Αμερική) φέρουν το όνομα του Αντόρνο.Στη σταθερή ενασχόληση με τη θεματική αυτή, το ενδιαφέρον του Αντόρνο το κινητοποιούσε η έγνοια να μην επαναληφθεί το Άουσβιτς, να μην αφήσουμε ό,τι εκτρέφει τον φασισμό να αναζωογονηθεί. Η ενδυνάμωση μιας ακροδεξιάς που, βρίσκοντας αφορμές στον διαρκώς υφέρποντα αυταρχισμό, αποσαθρώνει δημοκρατικές διαδικασίες και δομές είναι η απειλή που διατηρείται στη μεταπολεμική Γερμανία – και επανέρχεται άλλωστε στη σημερινή Ευρώπη. Έτσι, όταν ο Αντόρνο καλείται –ως ίνδαλμα των σοσιαλιστών φοιτητών που βρίσκονται ήδη σε αγωνιστική εγρήγορση έναν χρόνο πριν τον Μάη του ’68– να μιλήσει για τη νέα ακροδεξιά στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, δεν είναι απλώς ένας κριτικά σκεπτόμενος διανοητής, ούτε μόνο ένας «ειδικός». Είναι η φωνή της δημοκρατικής αντίστασης.

«Η δημοκρατία», καταλήγει το βιβλίο, «είναι ένα ιδιαίτερο πολίτευμα, μια αγωνιστική αξίωση αλλά και μια συνολική στάση που προσδιορίζει χαρακτήρες και καθημερινές πρακτικές».Ως τέτοια είναι διαρκώς σε σύγκρουση με ό,τι την αποσταθεροποιεί ή την αποδομεί. Ο λόγος της, εκείνος που χαρακτηρίζει δημοκρατικές πολιτικές, δημοκρατικές συμπεριφορές αλλά και δημοκρατικές προσωπικότητες, υφίσταται τις συνέπειες του ρευστού ορισμού και της διαρκούς αμφισβήτησής της. Στη διαρκή αυτή αναδιοργάνωση του δημοκρατικού λόγου ενόψει όσων έχει να αντιπαλέψει, έννοιες, σχήματα αλλά και πρακτικές παίρνουν νέες σημασίες ή και εντάσσονται σε νέο πλαίσιο. Ο πληθωρισμός των αναφορών στη δημοκρατία –όπως και εκείνος των καταγγελιών φασιστικών δράσεων– συνοδεύει μια στρατηγική αποδυνάμωσης των δημοκρατικών αξιώσεων, συρρίκνωσής τους σε κοινούς τόπους. Η κίνηση αυτή σηματοδοτεί την απειλητική εξάπλωση και αποδοχή του μεταφασιστικού λόγου που, ως «απλώς» ακροδε-ξιός, επανεμφανίζεται σε όλη την Ευρώπη με ισχυρά πολιτικά και κοινωνικά ερείσματα.

Θελήσαμε να καταγράψουμε τη δύναμη και την επιθυμία των ανθρώπων, που περπατούσαν μέσα στις λάσπες, σε μια αναμονή δίχως τέλος, λένε η Μαρία Κουρκούτα και η Νίκη Γιάνναρη για την εμπειρία της ταινίας τους Φαντάσματα πλανιούνται πάνω από την Ευρώπη. Πρόκειται για ντοκυμαντέρ που γυρίστηκε τον Χειμώνα του 2016 στην Ειδομένη, όταν μετανάστες και πρόσφυγες βρέθηκαν για μήνες ακινητοποιημένοι περιμένοντας να περάσουν τα σύνορα με κάθε κόστος. Το βιβλίο περιλαβάνει το ποίημα της Νίκης Γιάνναρη που ακούγεται στην ταινία και το δοκίμιο του Ζωρζ Ντιντί-Ουμπερμάν που γράφτηκε με αφορμή το ποίημα αυτό. Πρόκειται για έναν στοχασμό, φιλοσοφικό και πολιτικό, γύρω από τους παρίες, τους απάτριδες, τους μετανάστες, αυτούς που περνούν τους τοίχους. «Από που πηγάζει η δύναμη των εικόνων; Ίσως από εκεί όπου αντλούν τη δύναμή τους της γης οι κολασμένοι: από τη δύναμη να περνούν παρ' όλα αυτά. Οι εικόνες είναι πεπρωμένο με την έννοια ότι φέρουν μια μνήμα ανθεκτική».

Τα τελευταία χρόνια γίνεται όλο και πιο εμφανές ότι βρισκόμαστε εν μέσω μιας κοινωνικής αλλαγής. Αυτός ο “μεγάλος μετασχηματισμός” όπως θα μπορούσε να χαρακτηριστεί δεν έχει ιστορικό προηγούμενο· είναι ανοιχτός στο μέλλον. Από τη μία ενισχύονται αυταρχικά, συντηρητικά και οπισθοδρομικά ρεύματα ενώ από την άλλη αναπτύσσονται εναλλακτικές, προοδευτικές επιλογές. Το ποια κατεύθυνση θα πάρει η κοινωνική αλλαγή θα καθοριστεί εν τέλει από κοινωνικές συγκρούσεις και πολιτικές αποφάσεις. Μπορεί ένας κοινωνικός και οικολογικός μετασχηματισμός να πραγματοποιηθεί εντός του καπιταλισμού; Ή μήπως είναι απαραίτητο να αναζητηθούν νέοι δρόμοι πέρα από τον καπιταλισμό προκειμένου να αποφευχθεί μια οικολογική και κοινωνική καταστροφή. Αναζητώντας απαντήσεις σε αυτά τα πιεστικά ερωτήματα οι συγγραφείς του τόμου εξετάζουν κριτικά τις προτάσεις για ένα νεοσοσιαλιστικό κοινωνικό και οικολογικό μετασχηματισμό.

The present work is a critical description and evaluation of deconstructive double reading that Jacques Derrida applies to certain texts of the philosophical tradition to demonstrate the way in which fundamental binary hierarchical oppositions of Western thought are undone, displaced or deconstructed by the very text in which they are inscribed.The first part of this book presents deconstruction as a double reading. The first reading – what Derrida names “doubling commentary” – reproduces or “reduplicates” the authorial or textual intention (the “vouloir-dire”) of a given text in order to deconstruct it during the second or “critical reading”. The first part of the book focuses on the way that deconstructive double reading is executed. The second part then clarifies these issues by means of rigorous examination of a crucial example of Derrida’s deconstructive reading, namely that of Jean-Jacques Rousseau’s Essay on the Origins of Languages and the Confessions in Of Grammatology. In addition to arguing that for Derrida deconstruction is a double reading, a double process, the book makes the critical claim that there is tension or even contradiction between those two distinct gestures which constitute deconstructive reading.