Τα ταξίδια στη Μεσόγειο είναι δύσκολα στις μέρες της πανδημίας και το βιβλίο αυτό προτείνει μια φυγή. Περιηγείται με σκίτσα και κείμενα τις μεγάλες και μικρές μεσογειακές πόλεις, αναζητώντας την ομορφιά της αστικότητας. Αναζητά τις ποιότητες και την αίσθηση του οικείου στις πλατείες, στους δρόμους, στις αγορές, στα ταβερνάκια, στα καφενεία και στους ταρσανάδες. Αυτά συγκροτούν τη μεσογειακή αστικότητα στους οικισμούς της ενδοχώρας και των νησιών με την πυκνοκτισμένη κοσμοπολίτικη ιστορικότητα. Χωρίς νοσταλγία γι’ αυτό που χάνεται, 173 σκίτσα σε δεκάδες αστικά τοπία από δέκα μεσογειακές χώρες (Μαρόκο, Πορτογαλία, Ισπανία, Νότια Γαλλία, Ιταλία, Ελλάδα, Τυνησία, Αίγυπτο, Τουρκία, Κύπρο) και τέσσερεις της «ευρύτερης» Μεσογείου (Αυστρία, Ουγγαρία, Ολλανδία, Βέλγιο) κρατούν χαραγμένη στο χαρτί την εικόνα του τόπου και την απόλαυση της στιγμής. Αποτελούν μια διαφορετική ματιά στις παλιές μεσογειακές πόλεις οι οποίες, σε συνέχεια με την κατασκευασμένη ύπαιθρο, εκπέμπουν την μοναδική αστική ατμόσφαιρα. Τα σκίτσα απεικονίζουν τις πολλαπλές εκδοχές της μεσογειακής αστικότητας και διασώζουν κάτι από το χρώμα, τους ήχους, τις φωνές και τα αρώματα αυτών των τόπων. Αυτά που νιώθει και απολαμβάνει ο επισκέπτης, που τον διαπερνούν, και κάποτε του αποτυπώνονται στο μυαλό. Έτσι, μέσα από τα σκίτσα του Κωστή Χατζημιχάλη, ξαναζούμε στους τόπους αυτούς με τους ανθρώπους τους, αναπνέουμε τον αέρα τους. Τα σκίτσα δεν είναι επεξεργασία φωτογραφιών· όλα έχουν γίνει επιτόπου, άλλα σε ειδικά σημειωματάρια και αλλά σε απλά μπλοκ ή διαθέσιμα χαρτιά. Αποτελούν την παράπλευρη ωφέλεια των ταξιδιών του συγγραφέα στη Μεσόγειο από το 1963 μέχρι το 2020, τότε που δεν είχαμε πανδημία, δεν φορούσαμε μάσκες και κάναμε ταξίδια. Συγκροτούν ένα είδος γεωγραφικού-πολεο-αρχιτεκτονικού ημερολογίου και, μαζί με τα κείμενα που τα συνοδεύουν, συνθέτουν ένα ευχάριστο ανάγνωσμα και ένα διαφορετικό εργαλείο γνώσης και προσέγγισης του χώρου για όλες και όλους.

Σήμερα ο μεταφραστής λογοτεχνίας δεν είναι μια αινιγματική μορφή, αλλά ένας απο τους βασικούς συντελεστές του πολιτισμού μας, ο οποίος ευλόγως διεκδικεί τον ρόλο του συν-συγγραφέα. Αν και το επάγγελμά του σπουδάζεται πλέον και ο ίδιος γίνεται αντικείμενο σπουδών, σπάνια του δίνεται η ευκαιρία να μιλήσει για τη δουλεία του σε πρώτο πρόσωπο, να μοιραστεί τις εμπειρίες του και τον αναστοχασμό του. Στο συλλογικό αυτό βιβλίο, καταξιωμένοι μεταφραστές κοινωνούν τους προβληματισμούς τους, ανοίγουν το εργαστήριο τους και την καρδιά τους στους αναγνώστες των μεταφράσεών τους, συνομιλούν με τους ομοίους τους και ανακαλύπτουν τις αρκάνες ενός απο τα παλαιότερα επαγγέλματα της ανθρώπινης ιστορίας.

Στο παρόν βιβλίο ο Γιώργος Αναγνώστου διερευνά την κοινωνική κατηγορία της «λευκής εθνοτικότητας» στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ως κατηγοριοποίηση που εμφανίστηκε και απέκτησε απήχηση στα χρόνια των αγώνων για τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων, η λευκή εθνοτικότητα αναφέρεται σε πληθυσμούς μεταναστευτικής καταγωγής, που προέρχονται από την Ευρώπη. Ο συγγραφέας μελετά την κατασκευή της εθνοτικής ιστορίας και αποκαλύπτει πως και γιατί οι λευκοί εθνοτικοί κατασκευάζουν επιλεκτικά, αναθεωρούν, λησμονούν ή αντιμετωπίζουν κριτικά το εθνοτικό παρελθόν τους. Χρησιμοποιεί ως παράδειγμα τους Ελληνοαμερικανούς για να δείξει πως το μεταναστευτικό παρελθόν μπορεί να χρησιμοποιηθεί αφενός ως όπλο απέναντι στον ρατσισμό, αφετέρου ως εργαλείο αλληλεγγύης ανάμεσα στους λευκούς εθνοτικούς και τις φυλετικές μειονότητες. Με μια διαθεματική προσέγγιση ο Αναγνώστου παρουσιάζει την ποιητική και την πολιτική ανάκληση του παρελθόντος με στόχο τη δημιουργία κοινότητας, την επιβεβαίωση της ταυτότητας και την επανασύνδεση με τις αρχαίες ρίζες, αποκαλύπτοντας ταυτοχρόνως την προσπάθεια απάλειψης και λήθης ενός παρελθόντος διακρίσεων και καταπίεσης πριν κατακτηθεί από τους πληθυσμούς αυτού η ιδιότητα της «λευκότητας». Το βιβλίο ανατέμνει την επίμονη σπουδαιότητα που έχουν τα εθνοτικά παρελθόντα για το κοινωνικό-φαντασιακό της εποχής μας. Ειδικότερα, διερευνά με ποιον τρόπο φορτίζονται σήμερα με σημασία οι πρακτικές και οι αξίες που συνδέονται με το παρελθόν και φέρουν ονομασίες «παράδοση», «λαϊκή παράδοση», «πολιτιστική κληρονομιά», «έθιμο» ή «μεταναστευτική κουλτούρα».

Σύμφωνα με τη λογική διάταξη των έργων του Αριστοτέλη, το Περί πορείας ζώων προηγείται της πραγματείας Περί ψυχής, ενώ το Περί ζώων κινήσεως την ακολουθεί. Το Περί πορείας ζώων ανήκει στις πραγματείες που διερευνούν τις αιτίες των ουσιωδών χαρακτηριστικών των έμβιων όντων και εξηγεί στοχευμένα το είδος της κίνησης που χαρακτηρίζει τα διαφορετικά έμβια όντα ως μέρος της βέλτιστης δυνατής πραγμάτωσης της φύσης τους. Από την άλλη πλευρά, το Περί ζώων κινήσεως εξετάζει την κίνηση ως φυσιολογική λειτουργία που εκκινεί από την ψυχή του έμβιου όντος, με άλλα λόγια εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο η ψυχή θέτει σε κίνηση το σώμα, με το οποίο συνυπάρχει όπως η μορφή με την ύλη.

«Μέχρι και την εποχή του Λεονάρντο ντα Βίντσι, τα κορίτσια στι ιταλικές προσωπογραφίες αναπαρίσταντο ως αγνά πλάσματα. Πρώτος ο Λεονάρντο στρέφει τις γυναικείες φιγούρες του προς τον θεατή κι επιτρέπει τον εσωτερικό τους διάλογο. Οι γυναίκες του Λεονάρντο έχουν ψυχή και ισχυρή θέληση, κινούνται στον χώρο και στον χρόνο, είναι πλάσματα με δικαίωμα στη ζωή, σε μια εποχή που οι γυναίκες δεν έχουν κανένα δικαίωμα». Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι ζωγραφίζει τις γυναίκες όπως ο κόσμος δεν τις είχε γνωρίσει: με αυτοπεποίθηση, ως προσιτά όντα με πολύπλοκες προσωπικότητες. Γιορτάζει το πείσμα τους, τη νοημοσύνη τους, τη συναισθηματικότητα και τον αισθησιασμό τους – και μαζί με τα μοντέλα του εφευρίσκει τη σύγχρονη γυναίκα ως ισότιμο αντίστοιχο με τον άνδρα. Χρησιμοποιώντας τους πίνακες και τα κείμενα του Λεονάρντο καθώς και άλλες ιστορικές πηγές για αυτόν, η Κία Βάλαντ περιγράφει τη ζωή και ολόκληρο το ζωγραφικό έργο του ιδιοφυιούς καλλιτέχνη. Αφηγείται τις ιστορίες των σημαντικών προσωπικοτήτων που βρίσκονται κοντά του, όπως η Ισαββέλα ντ' Έστε και ο Λαυρέντιος των Μεδίκων και αναλύει πτυχές της καθημερινής ζωής και των πολιτικών σχέσεων της Αναγέννησης. Η βιογραφία εξηγεί πώς ο ζωγράφος έσπασε τις συμβάσεις της εποχής του και ανέπτυξε μια νέα άποψη για τη φύση και την τέχνη, τις γυναίκες και τους άνδρες, την επιστήμη, τη θρησκεία και την πολιτική και έτσι καθιέρωσε τη φήμη και τη σημασία του μέχρι σήμερα.

Απο τα τρία δικαιικά συστήματα που συνέπεσε χρονικά να ισχύουν στην Παλαιστίνη τον 6ο αιώνα, το επίσημο ελληνορωμαϊκό, το τοπικό εθιμικό και το ιουδαικό, το μεν πρώτο είναι ευρύτατα γνωστό και με μεγάλη εμβέλεια ενώ το δεύτερο, σαφώς περιορισμένης διάδοσης, τα τελευταία χρόνια έχει ήδη αποτελέσει αντικείμενο μελέτης.Το τρίτο όμως, το αρχαιότερο όλων στην απόδοση του στα δυο Ταλμούδ, παλαιστινιακό και βαβυλωνιακό, παραμένει σχεδόν άγνωστο στον ελληνικό χώρο, ακόμη και για τους Εβραίους συμπολίτες μας- πιθανότατα λόγω της κειμενικής του έκτασης, της δύσκολής διατύπωσης του ίσως και μια κάποιας φοβικής αντιμετώπισής του που δεν ενθαρρύνει την προσέγγισή του παρά μόνο απο ειδικούς μελετητές. Πέρα όμως απο τον κύριο θρησκευτικό χαρακτήρα τους, στα δυο Ταλμούδ καθορίζεται ο αποδεκτός σύμφωνα με το Νόμο καθημερινός τρόπος ζωής και συμπεριφοράς των Εβραίων.Περιλαμβάνονται, πλην άλλων, ζητήματα οργάνωσης των χώρων κατοίκησης, κοινοτικών και ιδιωτικών, οι επαγγελματικές δραστηριότητες; τους, πολιτιστικές αξίες και ευαισθησίες τους όπως και οι υπάρχουσες εντάσεις στις σχέσεις τους με τους άλλους, ομόθρησκους και αλλόθρησκους.Αυτά τα θέματα επιλέχθηκαν να εξεταστούν ως έκφραση ενός ιδιαίτερου γειτονικού δικαίου προσαρμοσμένου στις ταλμουδικές οδηγίες.Με την παράθεση σχετικών ρυθμίσεων προβλεπόμενων απο τα άλλα δικαιικά συστήματα, ελληνορωμαϊκό και εθιμικό, όπου και όταν υπάρχει θεματική σύμπτωση, αναδεικνύονται και οι μεταξύ τους συγκλίσεις και αποκλίσεις.

Η είσοδος και η σταθερή ένταξη των γυναικών στην αμειβόμενη εργασία, όπως και ο διαρκής ατομικός και συλλογικός αγώνας τους για οικονομική ανεξαρτησία και εξάλειψη των εις βάρος τους διακρίσεων και των ανισοτήτων φύλου στην αγορά εργασίας, αποτελούν διεθνώς μια «σιωπηλή επανάσταση» που έρχεται από μακριά, διαρκεί πολύ και έχει μέλλον. Στην Ελλάδα η «σιωπηλή επανάσταση» ξεκίνησε στις αρχές του 20ου αιώνα, εξελίχθηκε αργά και επιταχύνθηκε θεαματικά τα τελευταία σαράντα χρόνια. Το βιβλίο παρακολουθεί και ερμηνεύει την ένταξη των γυναικών στην Ελλάδα στο εργατικό δυναμικό και στην αμειβόμενη εργασία και την εξέλιξη των ανισοτήτων φύλου στην αγορά εργασίας από το 1960 έως σήμερα, εξετάζοντας αναλυτικά τους προσδιοριστικούς παράγοντες των φαινομένων σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη μελέτη της επίδρασης της κρατικής παρέμβασης από το 1980 και ύστερα σε τομείς όπως η πολιτική απασχόλησης, το συνταξιοδοτικό σύστημα, η πολιτική κοινωνικής φροντίδας και συμφιλίωσης εργασίας και οικογένειας και η πολιτική ισότητας των φύλων, ευρωπαϊκή και εθνική. Στα κεφάλαια που αφιερώνονται στη δεκαετή οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 2008 και συνεχίστηκε με τα Μνημόνια, εξετάζεται η συμβολή και άλλων πολιτικών (μισθολογική-εισοδηματική, εργασιακών σχέσεων, υγείας, εκπαίδευσης) στη διαμόρφωση ή άμβλυνση των έμφυλων συνεπειών της τόσο στην αμειβόμενη όσο και στη μη αμειβόμενη εργασία, η οποία έχει μείνει έξω από το κάδρο των περισσότερων μελετών της κρίσης.

Αυτό που ορίστηκε από τον Freud ως οιδιπόδειο σύμπλεγμα, αποτέλεσε τον περισσότερο αναγνωρίσιμο πυρήνα των επεξεργασιών του και οδηγό για την ιχνηλάτηση του ασυνειδήτου. Το Οιδιπόδειο παρουσιάζεται σαν ένας αστερισμός, όπου συμπλέκονται οι εχθρικές και οι σεξουαλικές ενορμητικές ώσεις προς τους γονείς, οι ψυχικές συγκρούσεις και άμυνες, οι οποίες εγείρονται μαζί με αυτά τα αισθήματα, η επικυριαρχία του φαλλικού μονισμού, αλλά και το σύμπλεγμα ευνουχισμού. Το Οιδιπόδειο κατοχυρώθηκε ως ένα θεμελιακό στοιχείο με παγκόσμια και διαχρονική εμβέλεια και με τις πολλαπλές εκδοχές του διαδραματίζει έναν κεντρικό δομικό ρόλο σε κάθε ανθρώπινη ύπαρξη. Θεωρείται ότι συνδέει την εξελικτική διαδρομή με την τοπογραφική, οικονομική και δυναμική διαμόρφωση του ψυχισμού ενώ ταυτόχρονα συναρθρώνει την ψυχική οργάνωση με την διαγενεακή και πολιτισμική ιστορία, θεμελιώνοντας έτσι την πιθανότητα της υποκειμενοποίησης και μιας ‘δομικής ιστορικότητας’ (Andre Green.Ωστόσο, η θέση αυτή αποτέλεσε το αντικείμενο μιας μακρόχρονης συζήτησης τόσο στον χώρο της ψυχανάλυσης όσο κυρίως στους κύκλους των κοινωνιολόγων και των ανθρωπολόγων. Στο ψυχαναλυτικό πεδίο οι συνεισφορές της Klein, του Lacan, του Bion, του Green, του Kohut, της Chassequet-Smirgel και πολλών άλλων, φωτίζουν από διαφορετικές πλευρές αυτήν την έννοια και καταδεικνύουν ότι αποτελεί μια ζωντανή και ανεξάντλητη πηγή προβληματισμού και αναζητήσεων. Στον τόμο αυτό συγκεντρώνονται θεωρητικές και κλινικές εργασίες, οι οποίες προσεγγίζουν με πολύπλευρο και διεισδυτικό τρόπο την έννοια του ευνουχισμού, τα πεπρωμένα του, την επίδρασή του στην μορφή που παίρνουν ενδοψυχικές λειτουργίες και μορφώματα, την σχέση με την εκτύλιξη της επιθυμίας, αλλά κυρίως αναφέρονται στις εκφράσεις του Οιδιποδείου σε άνδρες και γυναίκες και στην ανάδειξη της έννοιας της τριτότητας.

Η μελέτη του Κλάους Ντέρε Ακροδεξιά ανταρσία και αριστερή πολιτική είχε αφετηρία τη διάλεξη του συγγραφέα «Εργατικό κίνημα από τα δεξιά; Τα αίτια μιας φαντασιακής εξέγερσης» τον Δεκέμβριο του 2019 στην Αθήνα που έδωσε ως καλεσμένος του Ιδρύματος Νίκος Πουλαντζάς. Όταν δόθηκε η διάλεξη, η διατύπωση «Ακροδεξιά ανταρσία» φαινόταν ίσως υπερβολική. Έναν χρόνο μετά, έπειτα από τα γεγονότα της Ουάσιγκτον, με την εισβολή του ακροδεξιού όχλου στο Καπιτώλιο, απεικονίζει ακριβώς την ακροδεξιά απειλή για τη δημοκρατία.

Ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ επανέρχεται στην επικαιρότητα, σήμερα, ακριβώς επειδή ήθελε να αλλάξει τον κόσμο. Και η αξία της αναζήτησής του και της δράσης του είναι πολύ πιο σημαντική γιατί υπήρξε ο μοναδικός ευρωπαίος πολιτικός ηγέτης με κύρος στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα που έθεσε με συγκεκριμένους όρους το ζήτημα της οικοδόμησης μιας νέας κοινωνίας, σοσιαλιστικού τύπου, μέσα στην καρδιά της καπιταλιστικής Δύσης. Μπορεί σήμερα να ζούμε σε μια άλλη εποχή, αλλά τα προβλήματα αυτού του κόσμου που ο Μπερλινγκουέρ ήθελε να αλλάξει με τον αγώνα του εξακολουθούν να υπάρχουν και μάλιστα έχουν από πολλές απόψεις επιδεινωθεί. Αυτή η ανθολογία περιλαμβάνει τα κύρια κείμενα (άρθρα, ομιλίες, συνεντεύξεις) του Μπερλινγκουέρ στη μακρά περίοδο (1969-1984) κατά την οποία βρέθηκε στο τιμόνι του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Ανατρέχοντας στην καθόλου εύκολη πορεία του στην καθοδήγηση του ΙΚΚ σε μια από τις δραματικότερες περιόδους της ιταλικής ιστορίας, ένα συμπέρασμα φαίνεται βέβαιο: οποιοσδήποτε θέλει να αναμετρηθεί στην Ευρώπη με το δύσκολο αλλά αναγκαίο καθήκον να αλλάξει την κοινωνία, θέτοντάς τη στο δρόμο ενός σοσιαλιστικού μετασχηματισμού προς μια πιο ανεπτυγμένη κοινωνία, δεν μπορεί να αγνοήσει τον Μπερλινγκουέρ. Και από αυτόν πρέπει να ξαναρχίσει την πορεία του.

Μέσα στην κατήφεια της σύγχρονης κρίσης, τις λεπτές απειλές ενδεχόμενων συγκρούσεων και την ωμή διακρίβωση των προβλημάτων που θέτουν η ανασυγκρότηση ή η ειρήνη, ο κόσμος ψάχνει να βρεί μια προοπτική πιο σταθερή, πιο ασφαλή και πιο βιώσιμη. Αυτό που θα μπορούσε να κάνει κάποια/ος είναι να υποστηρίξει τη διάρκεια όσων πρεγμάτων και λόγων που έχει εξακριβώσει την αλήθεια τους, μια αλήθεια, που αν και μερική, ρίχνει φως στα αόρατα και ανείπωτα κομμάτια της ζωής μας. Οι σκέψεις αυτές καθόρισαν και την επιλογή της συγγραφέως να επαναφέρει στη συζήτηση για την πόλη τη μελέτη της ανάπτυξης της, ρίχνοντας φως στις εμπειρίες ζωής των γυναικών που ζουν σε μια κεντρική γειτονιά της Αθήνας, τα Πετράλωνα. Το βιβλίο στοχεύει να αναδείξει τη συμβολή των γυναικών αυτών στη συγκρότηση της καθημερινής τους ζωής, της γειτονιάς τους και της ίδιας της πόλης, εστιάζοντας στην καθημερινότητα, τις εμπειρίες και τις πρακτικές τους.

«Η μουσική, μικρέ», είπε στρέφοντας το βλέμμα του στο απορημένο δικό μου βλέμμα, «ναι, η μουσική, Νίκο, μας πήγαινε και μας έφερνε, και συνεχίζει να μας πηγαίνει και να μας φέρνει, όσους έχουμε απομείνει -ή να πω: ξεμείνει;-, ξέρω κι εγώ, τέλος πάντων, τα τραγούδια, η μουσική, και ο κινηματογράφος, και κάποια βιβλία.Ήμασταν παιδία του βινυλίου, του σελιλόιντ, και του χαρτιού».