Δώδεκα πραγματικές ιστορίες ψυχοθεραπείας από την οπτική γωνία του ψυχοθεραπευόμενου. Τρεις άντρες και έξι γυναίκες από 35 έως 75 ετών καταθέτουν την εμπειρία τους στη συγγραφέα, οποία τους υποδύεται και αφηγείται τα πάθη τους σε α΄ ενικό πρόσωπο. Τρεις απ’ τις δώδεκα ιστορίες είναι οι δικές της. Απελπισία και ελπίδα, οδύνη και χιούμορ, μπλέκονται και πλέκουν το ανθρώπινο αδιέξοδο. Ψυχαναλυτική, λακανική, ραϊχική, συμπεριφορική, γνωσιακή, συστημική ψυχοθεραπεία και γκεστάλτ, διαφορετικές σχολές και κοινοί τόποι. Μια απόπειρα να ειπωθεί η ψυχοθεραπευτική εμπειρία από την άλλη πλευρά. Ιστορίες και στιγμιότυπα απ’ την ανάποδη.

Τα κείμενα αυτού του τόμου δίνουν προτεραιότητα στις οπτικές των γυναικών, στις πρακτικές, τις συνεισφορές και τις σημασίες που αποδίδουν στην πόλη, όπως και στις ταυτότητες φύλου και τις ενσώματες διαπραγματεύσεις της καθημερινότητας. Η «μελέτη της πόλης» αναφέρεται σε μια οπτική στην έρευνα και τη διδακτική της πολεοδομίας που επικεντρώνεται στην οργάνωση και τους μετασχηματισμούς του αστικού χώρου, δίνοντας έμφαση στις κοινωνικές σχέσεις και πρακτικές και στην ιστορική διάσταση και τη γενεαλογία των φαινομένων. Με τις θεωρητικές συναντήσεις της μελέτης της πόλης με το φύλο ως βασική μεθοδολογική επιλογή, αναδεικνύεται η εστίαση στις καθημερινές πρακτικές και σχέσεις που διασταυρώνονται από το πολύ τοπικό επίπεδο μέχρι τις παγκόσμιες διαδικασίες. Ο τόμος εκφράζει ταυτόχρονα και μια στάση ζωής – εκείνη που αναδεικνύεται από την πλούσια πολιτική δράση, την έρευνα και τη διδασκαλία της Ντίνας Βαΐου. Συγγραφείς που μαθή­τευσαν ή/και συνεργάστηκαν μαζί της σε διάφορους χώρους και χρόνους συνομιλούν με το πολυσχιδές της έργο, επιση­μαίνοντας τη συμβολή του στις επιστήμες και τη διδακτική του «χώρου και φύλου», αλλά και την ανάγκη να κρατηθεί σε συνεχή εγρήγορση αυτή η επιστημονική και ερευνητική συνάντηση.

Η ψυχανάλυση θεώρησε ότι η σεξουαλικότητα αποτελεί τον απαραίτητο αρμό ανάμεσα στο βιολογικό σώμα και την ψυχική επικράτεια, και την προσέγγισε με μια ριζικά ανατρεπτική διάσταση, καταλύοντας την «φυσική» τάξη των πραγμάτων. Υπογράμμισε τα αντινομικά στοιχεία που την χαρακτηρίζουν και τη σταδιακή-διαλεκτική ύφανσή της, που είναι ιδιαίτερη για κάθε υποκείμενο και σημαδεύεται από την πολυσθενικότητα των ενορμήσεων και τη ρευστότητα των μορφών που μπορεί να πάρει. Ανέδειξε ακόμη την σύνδεσή της με διαγεναεακές και συλλογικές διεργασίες, καθώς βρίσκεται στο επίκεντρο ιδεολογικών, κοινωνικών, οικονομικών και πολιτισμικών αντιπαραθέσων. Οι σημερινές ανακατατάξεις αφορούν στο θέμα της διαφοράς των φύλων, των νέων μορφών ζευγαριών και γονεϊκότητας και κυρίως στη διάκριση ανάμεσα στο ανατομικό φύλο, την σεξουαλική ταυτότητα και την σεξουαλικότητα(τες). Έχουν διατυπωθεί πληθώρα θεωρητικών, πολιτικών και κοινωνικών αναζητήσεων που απασχολούν εμφατικά τον δημόσιο διάλογο. Η ψυχανάλυση δεν θα μπορούσε να εξαιρέσει τον εαυτό της από αυτές τις διερωτήσεις, καθώς έρχεται συνεχώς αντιμέτωπη με επίμονα κλινικά και θεωρητικά ερωτήματα που αποζητούν απαντήσεις. Στην μονογραφία αυτή συγκεντρώνονται κείμενα που προσπαθούν να διαλευκάνουν την έννοια της ψυχικής αμφισεξουαλικότητας, την παρουσία της εντός της αναλυτικής σκηνής, την οργάνωση της «νέο-σεξουαλικής» ταυτότητας, την έννοια της θηλυκότητας και της φύσης της γυναικείας σεξουαλικότητας, την γονεϊκότητα σε ομόφυλα ζευγάρια αλλά και ερωτήματα που αφορούν στον τρόπο που αποτυπώνεται η σεξουαλική πολλαπλότητα στη λογοτεχνική γραφή.

Η εργασία αυτή επικεντρώνεται στα κείμενα του Λουί Αλτουσέρ που ο ίδιος δημοσίευσε κατά τη δεκαετία του 1960 και τα οποία κατανοήθηκαν ως προσπάθεια άρθρωσης ενός δομιστικού μαρξισμού. Ο Γιώργος Φουρτούνης, αποκωδικοποιώντας ορισμένες υπαινικτικές υποδείξεις του ίδιου του Αλτουσέρ σχετικά με τον καθοριστικό ρόλο της φιλοσοφίας του Σπινόζα στο εγχείρημά του, επιχειρεί να αναδείξει αυτό το σώμα κειμένων ως επεξεργασία ενός ετερόδοξου, σπινοζικού δομισμού, διερευνώντας τις κομβικές συναφείς έννοιες της δομής, της ιδεολογίας και του υποκειμένου διά της αναφοράς στις σπινοζικές κατηγορίες της εμμένειας και του φαντασιακού. Το όλο επιχείρημα αποσκοπεί σε μια νέα κατανόηση της αλτουσεριανής φιλοσοφίας που αποκλίνει από ορισμένους κοινούς τόπους του κριτικού σχολιασμού. Προς τούτο, ο συγγραφέας θα προσφύγει στην προβληματική της αποδόμησης του Ζακ Ντερριντά, και ειδικότερα στην κριτική του προς την κλασική δομιστική σκέψη, υποστηρίζοντας τη δυνατότητα σύγκλισης της σπινοζικής εμμένειας και του αλτουσεριανού δομισμού με τη ντερριντιανή αποδομητική στρατηγική, κατ’ αντίθεση προς μια ευρεία οικογένεια κριτικών αναγνώσεων, συμπεριλαμβανομένης και εκείνης του ίδιου του Ντερριντά.

Παρουσιάζεται μια κατά το δυνατόν έλλογη αλληλουχία πολιτικών κατά βάσιν κειμένων του συγγραφέα που διανύουν πολλά χρόνια και δεν αφορούν –τουλάχιστον έτσι θέλει να πιστεύει ο ίδιος– μόνον το παρελθόν. Το βιβλίο ολοκληρώνεται με ένα σχετικά εκτεταμένο επίμετρο όπου επιχειρείται μια ιστορική αναδρομή αναφερόμενη στις περιπέτειες της Αριστεράς από τις απαρχές της στα μέσα του 19ου αιώνα, με το εμβληματικό, αν όχι ιδρυτικό, Κομμουνιστικό Μανιφέστο, μέχρι τον ακόμη εν εξελίξει πόλεμο της Ουκρανίας. Της Αριστεράς που αποσκοπούσε εξαρχής και συνεχίζει να αποσκοπεί στην κοινωνική ισότητα, στη γενική ελευθερία και στην καθολική δικαιοσύνη. Αναδεικνύεται έτσι το ιστορικό βάθος των προβλημάτων και προκλήσεων που η ίδια αντιμετωπίζει σήμερα ενώ εδραιώνεται ότι η ενεργός ελπίδα δεν έχει πάψει να τη στηρίζει καταστατικά.Το βιβλίο θέλει να τιμήσει τα 25 χρόνια από την ίδρυση του «Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς» και τα 30 χρόνια από την ίδρυση του εκδοτικού οικού «Νήσος», ενεργούς συμπαραστάτες, ο καθένας με τον τρόπο του, στις προσπάθειες της Αριστεράς όλα τούτα τα χρόνια. Το ίδιο είναι αφιερωμένο στη μνήμη του Άγγελου Ελεφάντη του οποίου η καθοριστική συμβολή στις ίδιες προσπάθειες είναι –ή οφείλει να γίνει– γνωστή τοις πάσι.

Η ανά χείρας μονογραφία επιδιώκει να φέρει σε επαφή το ελληνικό αναγνωστικό κοινό με μια παραμελημένη, από τη εγχώρια βιβλιογραφική παραγωγή, συζήτηση: την επιδραστικότητα της Bildwissenschaft («επιστήμης των εικόνων») και της γερμανόφωνης πολιτικής επιστήμης (στην εικονολογική της εκδοχή) για τη μελέτη του πολιτικού φαινομένου.Η λεπτομερής διερεύνηση της γερμανόφωνης εργογραφίας —από την πολιτισμική παράδοση του Warburg και της πολιτικής εικονογραφίας της σχολής του Αμβούργου (Warnke), του Μπίλεφελντ (Kοselleck) και Μύσντερ (Barbara Stollberg-Rilinger) ως εκείνων της Bildwissenschaft (Sachs-Hombach, Boehm, Belting, Bredekamp, Wiesing) και της «οπτικής πολιτικής επικοινωνίας» (Muller, Hoffman, Diehl κ.λπ.)— κατέδειξε τις δυνατότητες άσκησης της πολιτικής επιστήμης ως μιας επιστήμης της εικόνας σε πλαισιώσεις και μορφές της συμβολικής πολιτικής και δη του δημοκρατικού ή μη κανόνα.Η τελευταία, ενταγμένη στο πλαίσιο της «εικονικής επιτελεστικότητας» (Jeffrey Alexander), του «πολιτικού αισθησιασμού» (Reinhardt Koselleck) και της κριτικής του Klaus Von Βeyme για μια «πολιτική επιστήμη της Τέχνης», αξιοποίησαν το θεωρητικό πλαίσιο των σχέσεων του συμβολικού με την επιτελεστικότητα και το φαντασιακό, εμβαθύνοντας τη μελέτη στο τρίπτυχο «Συμβολική πολιτική», «Δημοκρατική αισθητική» και «Εικονογραφικές ενθέσεις».

Στην παρούσα κρίσιμη οικονομική και πολιτική συγκυρία, το διανοητικό μονοπάτι του Ανοιχτού Μαρξισμού συνεχίζει να επικαιροποιεί το αίτημα για έναν ριζοσπαστικό κοινωνικό μετασχηματισμό, όχι πλέον με όρους κατάληψης της εξουσίας, αλλά με όρους αλληλεγγύης και αξιοπρέπειας, με όρους δημιουργίας ενός νέου, διαφορετικού τρόπου οργάνωσης του πολιτισμού ως καθημερινού βίου. Σε αυτήν την προσπάθεια, η ιστορία δεν είναι με το μέρος μας, ούτε πρόκειται να μας δικαιώσει, εφόσον απουσιάζει μια διαχρονικά έγκυρη ανθρώπινη φύση που θα μπορούσε να εγγυηθεί την έξοδο από την οδυνηρή κατάσταση εντός της οποίας τώρα διάγουμε. Η πραγματικότητα είναι αρνητική, εφόσον δεν υπάρχει τίποτα που να συνδέει τα γεγονότα με κάποιο εξωτερικό αυτών νόημα ή σκοπό. Στην πάλη ενάντια στη δυστυχία τίποτα δεν είναι βέβαιο εκτός από την ίδια τη δυστυχία. Το κάλεσμα του Ανοιχτού Μαρξισμού για τη δημιουργία ενός κόσμου της χειραφέτησης και της αυτονομίας ισορροπεί επικίνδυνα μεταξύ αβεβαιότητας και μελαγχολίας. Ο ανά χείρας τόμος, εν τέλει, καταφάσκει στις αντιφάσεις που τον διαπερνούν, γιατί γνωρίζει πως η κριτική σκέψη εκκινεί και καλλιεργείται όχι από κάποιον αποστασιοποιημένο και οσιοποιημένο έναντι της αλλοτρίωσης που παντού γύρω μας επισημαίνεται επαγγελματία στοχαστή, αλλά από ένα ευαίσθητο, κριτικά σκεπτόμενο ον που κατανοεί πλήρως την εύθραυστη, αυτο-ανταγωνιστικά συγκροτημένη ύπαρξή του? από ένα ον που αναγνωρίζει ότι οι λύσεις στα προβλήματα που το χειμάζουν μπορούν να αναζητηθούν έγκαιρα μόνο στο πώς το ίδιο ταυτοποιείται ως ο απόλυτος δημιουργός τους.

Η μελέτη του τουριστικού φαινομένου από τις κοινωνικές επιστήμες είχε ως αφετηρία τη δεκαετία του ’70 και επικεντρωνόταν σε ζητήματα όπως οι επιπτώσεις του τουρισμού στις κοινωνίες υποδοχής επισκεπτών, η οικονομική ανάπτυξη, η «παραγωγή» της πολιτισμικής κληρονομιάς, η δομή του συστήματος διεθνούς τουρισμού, οι τουριστικές αναπαραστάσεις και οι μορφές των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων μεταξύ περιηγητών και «ντόπιων». Μέσα από εστιασμένες κοινωνικές έρευνες, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, ο τουρισμός, η αναψυχή, οι ταξιδιωτικές πρακτικές και οι πολιτικοί λόγοι περί της τουριστικής ανάπτυξης, καθώς επίσης η οικονομική συμπεριφορά των υποκειμένων, καταναλωτών ή παραγωγών, αναδείχθηκαν ως υποκείμενες σε ιστορικούς, γεωγραφικούς, πολιτισμικούς και κοινωνικούς προσδιορισμούς. Ο ανά χείρας συλλογικός τόμος αποπειράται να παρουσιάσει ερευνητικά εγχειρήματα στο πεδίο των κριτικών σπουδών τουρισμού στις πειθαρχίες της κοινωνιολογίας και ανθρωπολογίας του τουρισμού, των πολιτισμικών σπουδών, της ιστορίας του τουρισμού και της χωροταξίας, αλλά και να εξοικειώσει τους/τις αναγνώστες/ριες με τις βασικές θεωρίες και τις κατευθύνσεις της έρευνας στη μελέτη του τουρισμού στις κοινωνικές επιστήμες. Μέσα από αυτή τη διαδρομή αποπειράται να εισαγάγει το ελληνόφωνο κοινό στους προβληματισμούς και στοχοθεσίες των κριτικών τουριστικών σπουδών ως ενός πεδίου απομυθοποίησης και απο-εξωτικοποίησης των κοινών τόπων και της υφιστάμενης παραγόμενης γνώσης αναφορικά με τη σημασία του τουριστικού φαινομένου.

Θεσμοθετώντας ένα παραδειγματικό ολιστικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση της βίας κατά γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας, η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας, γνωστή ως Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, αναγνωρίζεται πλέον στο επίπεδο του Διεθνούς Δικαίου ως «χρυσός κανόνας» αναφορικά με την κατοχύρωση του ανθρώπινου δικαιώματος των γυναικών σε μια ζωή χωρίς βία. Η ανά χείρας μελέτη επιχειρεί να εισφέρει μια εννοιολογική προσέγγιση της Σύμβασης, αναδεικνύοντας παράλληλα τις συνάφειες που παρουσιάζει με θεμελιώδεις αναλύσεις και επιχειρήματα της φεμινιστικής θεωρίας του δικαίου. Η μελέτη επισκέπτεται τους μείζονες σταθμούς της γενεαλογίας της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, ανασκάπτει τη θεωρητική κανονιστική της θεμελίωση και αναπτύσσει τις νομικές παραμέτρους των τεσσάρων Πυλώνων που εισάγονται (Πρόληψη, Προστασία των θυμάτων, Δίωξη των δραστών, Χάραξη Πολιτικών για την αντιμετώπιση της βίας κατά γυναικών). Προτάσσοντας την υψηλή κοινωνική και δικαιική αξία του κορυφαίου αυτού διεθνούς κανονιστικού κειμένου στον αγώνα για την εξάλειψη της βίας κατά γυναικών και την προώθηση της ουσιαστικής έμφυλης ισότητας, η παρούσα μελέτη αποσκοπεί να απευθυνθεί σε ένα ευρύ κοινό επιστημόνων και αναγνωστών/στριών,ευαισθητοποιημένων στα έμφυλα ζητήματα, καθώς και να συμβάλει στην τρέχουσα δημόσια συζήτηση γύρω από τη βία κατά γυναικών, τις διαφορετικές μορφές της και τις προοπτικές καταπολέμησής της.

Ο τίτλος αυτού του βιβλίου προέρχεται από την ενθουσιώδη κριτική του Τάσου Λιγνάδη για την Άννα Συνοδικού, στην παράσταση της σοφόκλειας Ηλέκτρας που σκηνοθέτησε ο Μίνως Βολανάκης για το ΚΘΒΕ, την πρώτη χρονιά της Μεταπολίτευσης. Ο Λιγνάδης χειροκροτούσε το «πολύτιμο ηχείο» της φωνής της ηθοποιού, την «εικαστική παραστατικότητά» της, και το ηρωικό μεγαλείο που αυτά προσέδιδαν στον ρόλο, ως συστατικά μιας ερμηνείας «βασισμένη[ς] στο ένστικτο της ρωμέικης έκφρασης με παραδοσιακή θέρμη επικοινωνίας». Η Ηλέκτρα της Συνοδινού, κατέληγε ο Λιγνάδης, ήταν «μια γνώριμη κυρά της ιθαγένειάς μας».Τι κάνει αυτήν τη «ρωμέικη» Ηλέκτρα «γνώριμη» και «ιθαγενή»; Το πιο κρίσιμο: πώς η τραγωδία που αυτή εκπροσωπεί μας έγινε οικεία; Μέσα από ποιους μηχανισμούς η λεγόμενη «αναβίωση»–όρος που, σε αυτό το βιβλίο, θα μπαίνει πάντα σε εύγλωττα εισαγωγικά– οικειώθηκε το τραγικό θέατρο; Τα ερωτήματα θα μπορούσαν (και πρέπει) να μετατοπιστούν από το θέατρο στην πολιτική: πώς οι παραστάσεις αρχαίου δράματος στην Ελλάδα διαμόρφωσαν και συγχρόνως υπηρέτησαν την (εξ)οικείωση της Αρχαιότητας στη συλλογική συνείδηση; Πώς τα θεατρικά δόγματα συναρτήθηκαν με αντίστοιχα ιδεολογικά;Αυτά είναι τα βασικά ερωτήματα που αυτό το βιβλίο διερευνά, εστιάζοντας σε κάποια ενδιαφέροντα πρόσωπα και επεισόδια της ιστορίας της νεοελληνικής «αναβίωσης» της αρχαίας τραγωδίας. Ο χρονικός ορίζοντάς τους απλώνεται από τις αρχές του 20ού αι. και τις απαρχές των νεοελληνικών παραστάσεων αρχαίου δράματος έως τις αρχές του 21ου, παρακολουθώντας την πορεία μέσα από την οποία το ελληνικό θέατρο εξοικειώθηκε με την τραγωδία και την οικειώθηκε ως μέρος ενός «εθνικής» εμβέλειας ρεπερτορίου και αφηγήματος.

Η Άρεντ δεν «ήταν» μαι γυναίκα, μια Γερμανίδα, μια Εβραία, όπως δεν «ήταν» δεξιά, αριστερή ή κεντρώα. Αν «ήταν» κάτι, αυτό ήταν «άπατρις». Όσο ό,τι λέω και κάνω αποδίδεται στην κατηγορία της οποίας θεωρούμαι δείγμα, δεν είμαι ελεύθερος. Αν «πολιτική» είναι μια δραστηριότητα ελευθέρων που εκτυλίσσεται σε έναν τέτοιο χώρο, μόνον όποιος δεν «είναι» κάτι είναι ελεύθερος, και μόνον αυτός ασκεί πολιτική. Πολιτική δεν είναι η σύγκρουση εκπροσώπων αντίθετων κομμάτων που καταλήγει στην εφαρμογή ενός προγράμματος. Γιατί ούτε η σύγκρουση παρατάξεων ούτε η εφαρμογή ενός θεωρητικού σχεδίου είναι πολιτικά φαινόμενα, κι ας εμφανίζονται και στον χώρο της εξουσίας όπου εδρεύει η πολιτική. Μάλλον όταν αποκλίνουμε από τις ταυτότητές μας και όταν παύουμε να θέλουμε να εφαρμόσουμε το πρόγραμμά μας, αρχίζουμε να πολιτευόμαστε. Αν πολιτευόταν ως δεξιά, ως αριστερή, ως γυναίκα, ως Γερμανίδα ή ως Εβραία, για να πραγματώσει ένα σχέδιο για τους αστούς, τους προλετάριους. τις γυναίκες, την Γερμανία, τους Εβραίους, η Άρεντ δεν θα θεωρούσε ότι είναι ελεύθερη, και άρα δεν θα θεωρούσε ότι πολιτεύεται.

Ο Τέοντορ Β. Αντόρνο, η πιο εμβληματική μορφή της λεγόμενης «Σχολής της Φρανκφούρτης», έχει σφραγίσει τη μελέτη του αυταρχισμού ήδη από την εποχή της δημοσίευσης του περίφημου συλλογικού ερευνητικού έργου που συντόνιζε (Η αυταρχική προσωπικότητα, 1950). Πολλά άλλωστε από τα κείμενα που, από τη δεκαετία του 1930, σημαδεύουν την ιστορία της «Κριτικής Θεωρίας» συνδέονται με ζητήματα ακραίας απόληξης μορφών εξουσίας και καθυπόταξης. Πολλά είναι επίσης τα ερευνητικά προγράμματα και οι μελέτες των μελών αυτής της σχολής που αναφέρονται στο φασιστικό δυναμικό και στον λόγο του, στα δημαγωγικά σχήματα που αξιοποιεί και στη διάχυσή του στην καθημερινότητα μέσω της πολιτιστικής βιομηχανίας. Οι σπουδαιότερες από αυτές τις μελέτες (υλοποιημένες στη Γερμανία και την Αμερική) φέρουν το όνομα του Αντόρνο.Στη σταθερή ενασχόληση με τη θεματική αυτή, το ενδιαφέρον του Αντόρνο το κινητοποιούσε η έγνοια να μην επαναληφθεί το Άουσβιτς, να μην αφήσουμε ό,τι εκτρέφει τον φασισμό να αναζωογονηθεί. Η ενδυνάμωση μιας ακροδεξιάς που, βρίσκοντας αφορμές στον διαρκώς υφέρποντα αυταρχισμό, αποσαθρώνει δημοκρατικές διαδικασίες και δομές είναι η απειλή που διατηρείται στη μεταπολεμική Γερμανία – και επανέρχεται άλλωστε στη σημερινή Ευρώπη. Έτσι, όταν ο Αντόρνο καλείται –ως ίνδαλμα των σοσιαλιστών φοιτητών που βρίσκονται ήδη σε αγωνιστική εγρήγορση έναν χρόνο πριν τον Μάη του ’68– να μιλήσει για τη νέα ακροδεξιά στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, δεν είναι απλώς ένας κριτικά σκεπτόμενος διανοητής, ούτε μόνο ένας «ειδικός». Είναι η φωνή της δημοκρατικής αντίστασης.