Πώς μεσολαβεί η γλώσσα στην ανάπτυξη διεργασιών όπως η αντίληψη, η μνήμη και η σκέψη; Στα ηγεμονικά ρεύματα των επιστημών της γλώσσας και του νου, στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα η μεσολάβηση αυτή αποκλείστηκε παρότι έχει επί μακρόν αναδειχτεί σε ορισμένα ρεύματα της φιλοσοφίας αλλά και στις κοινωνικές προσεγγίσεις της γλώσσας και του νου στις επιστήμες του 20ού αιώνα. Το βιβλίο παρουσιάζει θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις του ρόλου της γλώσσας στο νου στις γλωσσο- και γνωσιο-επιστήμες. Υποστηρίζει ότι ο ρόλος αυτός μπορεί να σκιαγραφηθεί εάν τον επιμερίσουμε και κυρίως εάν υπερβούμε τις συνήθεις προσπελάσεις του. Η γλώσσα δεν συνιστά μόνο νοηματοδότηση αλλά και κοινωνική πράξη, ούτε το μοναδικό τρόπο νοηματοδότησης παρότι προνομιακό. Πρόκειται για μια κοινωνικοιστορικά οικοδομημένη «τέχνη» της σκέψης, ένα ιδιόμορφο μέσο ισχυρής ανάπλασης της εμπειρίας, πάντα όμως γειωμένο στην προγλωσσική αντίληψη, κατανόηση, συγκινησιακή εμπειρία και επικοινωνία. Δεν επαυξάνει δε μόνο τις δυνατότητες της σκέψης αλλά και τις περιορίζει, όπως φαίνεται στο πόσο οι όροι γλώσσα και νους αποκρύβουν ότι τα σχετικά φαινόμενα δεν είναι αυτόνομα, μονολιθικά και στατικά αλλά διαπλεκόμενα εν μέρει, πολύμορφα και δυναμικά. Εξελίσσονται δε ιστορικά και οντογενετικά και δεν διαχωρίζονται από φαινόμενα που αποκαλούμε με όρους όπως σώμα και πολιτισμός.

Στην καθημερινή μας ζωή δεν αμφιβάλλουμε ότι οι αισθήσεις μάς παρουσιάζουν άμεσα την αντικειμενική πραγματικότητα, όμως διάφορα φαινόμενα όπως οι ψευδαισθήσεις και οι παραισθήσεις μάς οδηγούν να αναρωτηθούμε: Μήπως η πρόσβασή μας στον κόσμο μέσω της αισθητηριακής αντίληψης δεν είναι άμεση αλλά διαμεσολαβημένη; Υπάρχει άραγε ένα πέπλο της αντίληψης που παρεμβάλλεται ανάμεσα στο υποκείμενο και την πραγματικότητα; Το κλασικό αυτό φιλοσοφικό ερώτημα, γνωστό στη σύγχρονη συζήτηση ως το πρόβλημα της αντίληψης, παρουσιάζεται κυρίως με τους όρους της διαμάχης ανάμεσα στον άμεσο και τον έμμεσο ρεαλισμό. Η παρούσα εργασία αναλύει τις σύγχρονες θεωρίες αντίληψης υπό το πρίσμα αυτής της διαμάχης με κύριο άξονα το κομβικό επιχείρημα της ψευδαίσθησης. Έτσι εξετάζει το διαζευκτισμό, την αποβλεπτική θεωρία και την ενεργητική αντίληψη από την πλευρά του άμεσου ρεαλισμού καθώς και την επιρρηματική θεωρία και τη θεωρία των αισθητηριακών δεδομένων από την πλευρά του έμμεσου. Σε αντίθεση με την επικρατούσα τάση που ευνοεί τις θέσεις των άμεσων ρεαλιστών σε συνάρτηση με το κυρίαρχο φυσικαλιστικό κοσμοείδωλο, η συγγραφέας προτείνει την επανεκτίμηση της θεωρίας των αισθητηριακών δεδομένων. Υποστηρίζει ότι η θεωρία αυτή έχει πλεονεκτήματα έναντι των αντιπάλων της και καταλήγει στην αποδοχή του πέπλου της αντίληψης που μας κρύβει τα πράγματα καθ’ εαυτά.

Το βιβλίο βασίζεται «στην πεποίθηση ότι η καθημερινή ζωή είναι εξαιρετικά σημαντική γιατί, εκτός από το γεγονός ότι ζούμε μέσα σε αυτή, κατασκευάζει τις αντιλήψεις που κυριαρχούν γύρω μας. Η καθημερινότητα, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί ιστορικά σε κάθε περιοχή και για κάθε κοινωνική ομάδα, καθορίζει τη μορφή της κοινωνίας και ορίζει τόσο τις φαινομενικά ασήμαντες όψεις της ζωής όσο και τις πιο θεμελιώδεις δομές της. Εκεί βλέπουμε τα χαρακτηριστικά μιας κοινωνίας, αρνητικά και θετικά, όχι ως θεωρητικά σχήματα αλλά ως καθημερινή πρακτική. Στην ουσία, η καθημερινότητα, το εδώ και τώρα, αποτελεί το χρόνο και το χώρο της καθημερινής κατασκευής της πραγματικότητας γύρω μας.» Το βιβλίο προσπαθεί να μιλήσει για την καθημερινή ζωή, τους χρονοχώρους του κάθε μέρα, μέσα από τις πρακτικές και την οπτική των υποκειμένων της. Αντλεί από την επιστημονική συζήτηση για το θέμα αλλά προχωράει πέρα από αυτήν, εστιάζοντας στα πρακτικά προβλήματα διαχείρισης της δυτικής καθημερινότητας και αναζητώντας πιθανές απαντήσεις σε ευρύτερα ζητήματα που μπορεί να δώσει η διερεύνηση του μικρού και «τετριμμένου», του καθημερινού.

Η παρούσα μελέτη παρουσιάζει τις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα σε γηγενείς και μετανάστες νέους που εγκαταστάθηκαν στο κέντρο της Αθήνας στη δεκαετία του 1990, προερχόμενοι κυρίως από χώρες των Βαλκανίων και την πρώην Σοβιετική Ένωση, για να θέσει μια σειρά από κρίσιμα ερωτήματα. Πώς αντιλαμβάνονται οι μετανάστες δεύτερης γενιάς τη θέση τους και τις προοπτικές τους στο νέο κοινωνικό πλαίσιο; Τι ρόλο παίζει η δημόσια δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην ένταξή τους; Κατά πόσο ενστερνίζονται και υπερασπίζονται την εθνοτική/εθνική τους ταυτότητα; Σε ποιους χώρους και με ποιες αφορμές εκδηλώνονται συγκρούσεις μεταξύ γηγενών νέων και των αλλοδαπών συνομηλίκων τους; Ποιος ο ρόλος των ακροδεξιών ομάδων στη διάχυση της «εθνοτικής» εχθρότητας; Τα αντιμεταναστευτικά αισθήματα των γηγενών ωθούν πράγματι μια μερίδα μεταναστών νέων σε αποκλίνουσες συμπεριφορές; Ποια η συμμετοχή τους σε εγκλήματα βίας, στην παραβατικότητα κατά της ιδιοκτησίας και στη χρήση ναρκωτικών; Τι υποδεικνύει ως προς την εγκληματικότητα των παιδιών μεταναστευτικής καταγωγής η στάση της αστυνομίας και του συστήματος δικαιοσύνης ανηλίκων; Μέσα από την έρευνα ο συγγραφέας: • μελετά τις αξίες και τις συμπεριφορές των μαθητών του κέντρου της Αθήνας • στοιχειοθετεί συγκρίσεις μεταξύ των διαφορετικών «εθνοτικών» ομάδων • διερευνά τη μεταναστευτική ιστορία των νέων και τις εμπειρίες που τους διέπλασαν • προσπαθεί να εντοπίσει ποιοι παράγοντες στο σχολείο, στη γειτονιά ή στο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης διαθέτουν επιζήμια δυναμική για τον τρόπο προσαρμογής των νέων στην κοινωνία υποδοχής.

Οι εκδόσεις νήσος, η Εταιρεία Μελέτης των Επιστημών του Ανθρώπου και τα τοπικά κλείνουμε φέτος 20 χρόνια και γιορτάζουμε τα γενέθλιά μας με αυτόν τον επετειακό τόμο. Επιλέξαμε λοιπόν τα ωραιότερα από τα μικρά κείμενα, αληθινά διαμάντια, με τα οποία κλείνουν οι τόμοι των τοπικών: Πάουλ, Κάρολ, Κλάιστ, Φρόιντ, Χάινε, Χέγκελ. Προσθέσαμε ένα «έκτακτο δώρο» στον επετειακό μικρό αυτό τόμο, το κείμενο του Μπένγιαμιν που είχε δημοσιευτεί στον Πολίτη (μία από τις μεγάλες απώλειες για τη δημόσια σφαίρα και την κριτική). Γοητευτικά κείμενα, προκλητική σκέψη, καθαρές ιδέες – εργαλεία για το ξεκλείδωμα μιας σκοτεινής πραγματικότητας, για την αλλαγή της.

Οι χριστιανικές κοινότητες της ύστερης ρωμαϊκής κοινωνίας παρήγαγαν μια ιδιαίτερη μορφή αυθεντίας που δεν ήταν ούτε ο μάρτυρας ούτε ο προφήτης αλλά ο άγιος· αγροτικός και λαϊκός κατά κύριο λόγο στην Ανατολή, δηλ. τη Συρία, την Παλαιστίνη και την Αίγυπτο, πιο αριστοκρατικός, βγαλμένος από το εκμαγείο του ρωμαίου patronus στη Ρώμη και τη Δύση, ο άγιος επιβλήθηκε στην ύστερη αρχαιότητα και το Μεσαίωνα, ξεπέρασε τη μεγάλη αμφισβήτηση της Μεταρρύθμισης στον 16ο αιώνα κι εξακολουθεί να είναι οικεία μορφή για όλους σχεδόν τους χριστιανούς. Σε αυτή τη μακρά διαδρομή όμως οι άγιοι δεν ήταν μονοσήμαντα σύμβολα. Οι ιστορικές μελέτες που απαρτίζουν το βιβλίο παρακολουθούν τις κοινωνίες και τους αγίους τους, σε Δύση και Ανατολή, από τον 4ο έως τον 17ο αιώνα βοηθώντας μας να καταλάβουμε την ποικιλία των συμβολικών λειτουργιών που τους ανατέθηκαν.

Το βιβλίο αυτό έχει προκύψει από τη σειρά τεσσάρων ομότιτλων σεμιναρίων που έγιναν τον Φεβρουάριο 2003 στο φιλόξενο Ινστιτούτο Πολιτικού Προβληματισμού «Νίκος Πουλαντζάς» στο πλαίσιο των «Σεμιναρίων του Πουλαντζά» και επαναλήφθηκαν στα «Σεμινάρια της Ερμούπολης» το 2006. Πρόθεση των τότε σεμιναρίων, αλλά και αφορμή να παρουσιαστούν σήμερα σε μορφή βιβλίου, ήταν και είναι να συμβάλουν σε μια θεωρητική και συγκριτική με τις διεθνείς εμπειρίες συζήτηση αυτών που συμβαίνουν καθημερινά στις πόλεις και στις περιφέρειες που ζούμε, στην οποία η ανανεωτική ριζοσπαστική Αριστερά στην Ελλάδα έχει μια σημαντική συνεισφορά. Ταυτόχρονα, φιλοδοξία μας είναι η εισαγωγή του χώρου στην ευρύτερη προβληματική της Αριστεράς, η οποία συχνά αδιαφορεί για τη χωρικότητα των κοινωνικών σχέσεων ή την υποβιβάζει στον υλικό και μόνο χώρο.Στο βιβλίο αυτό δεν κάνουμε μια γενική και εξαντλητική αναφορά στην ιστορία των ιδεών για το χώρο, ούτε μια φιλοσοφική αναδρομή στην έννοια του χώρου. Εστιάζουμε στην αριστερή σκέψη για το χώρο επιχειρώντας ένα είδος συνθετικής («εσωτερικής» και «εξωτερικής») αριστερής ιστοριογραφίας. Ένα τέτοιο εγχείρημα θα απαιτούσε εκτεταμένη διερεύνηση, την οποία το βιβλίο ανοίγει χωρίς να εξαντλεί. Αφετηρία για μια αριστερή προσέγγιση της έννοιας του χώρου και της υπόστασής του ως χωρικότητας είναι η αναγνώριση ότι ο χώρος δεν είναι κάτι έξω από την κοινωνία, κάτι που περιμένει κάπου εκεί έξω να ανακαλυφθεί, αλλά ότι ο χώρος παράγεται από την κοινωνία, εμπεριέχει τις, και εμπεριέχεται στις, κοινωνικές σχέσεις και γι’ αυτό είναι βαθύτατα πολιτικός. Οι κοινωνίες μέσω συγκεκριμένων, συχνά συγκρουσιακών σχέσεων δημιουργούν όχι μόνο την ιστορία τους αλλά και τους χώρους τους –υλικούς, σχεσιακούς, συμβολικούς και βιωμένους– όμως σε συνθήκες που δεν τις έχουν επιλέξει οι ίδιες.

Η καπιταλιστική κρίση και ο βίαιος, ταξικός τρόπος με τον οποίο επιδιώκεται η έξοδος από αυτήν –ιδιαίτερα στην Ελλάδα, που από το 2010 μέχρι σήμερα βρίσκεται στο γύψο των μνημονίων– επανέφερε στο προσκήνιο πολλά από τα μεγάλα θέματα που απασχόλησαν τον Νίκο Πουλαντζά στη δική του εποχή: από τον αυταρχικό κρατισμό, το φασιστικό φαινόμενο, τον ιμπεριαλισμό και την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση μέχρι το ρόλο του κράτους, τη σχέση των αριστερών κομμάτων με τα κινήματα και φυσικά τη στρατηγική του δημοκρατικού δρόμου προς ένα σοσιαλισμό με δημοκρατία και ελευθερία. Οι συγγραφείς των κειμένων αυτού του τόμου ασχολούνται με τον έναν ή άλλον τρόπο, άμεσα ή έμμεσα, με τα περισσότερα από αυτά, αλλά και με πολλά άλλα ζητήματα ιδιαίτερου θεωρητικού και πολιτικού ενδιαφέροντος. 

Ποίηση είναι τελικά Η οργασμιαία έκρηξη των λέξεων Επί του γυμνού σώματος της πανσελήνου Οι λέξεις μου αγριέψανε Και δαγκώνουν τη σιωπή σου Απόψε άναψα κεριά σε όλα τα ξωκλήσια Του σώματός σου Για να μπορώ να κοινωνήσω Το Άγιο Βλέμμα σου Παίρνω το θάνατο από το σβέρκο Και τον χορεύω ζεϊμπέκικο Τα παραπάνω αποτελούν μερικά δείγματα γραφής από την πρώτη ποιητική συλλογή του Μιχαήλ Κ. Παπαδόπουλου, του κατά κόσμον Δρος Μιχάλη Παπαδόπουλου, γνωστού ψυχολόγου και συγγραφέα ψυχοπαιδαγωγικών βιβλίων. Ο ποιητής διαμορφωμένος από το χειραφετικό πνεύμα του Μάη του ’68, με ψυχαναλυτική παιδεία και επιρροές από τον υπερρεαλισμό, ιδίως από την εμπειρίκεια εκδοχή του, μας παραδίδει μια Σωμα το Ποίηση, η οποία δίνει σάρκα και οστά στο ανομολόγητο βίωμα, σε ό,τι δηλαδή σιγόκαιε κρυφά μέσα του: τον έρωτα, την ηδονή, τον πόθο, τον πόνο, την οδύνη, τη φαντασίωση. Και αίφνης τα μετέτρεψε σε ερωτο ποίηση, ηδονο ποίηση, ψυχο ποίηση, μπολιασμένη με εικόνες από όστρακα, κοχύλια, χείλια, ρόδια, φιλιά και πικραμύγδαλα

«Είναι ήσυχα τώρα. Μπορώ να θυμηθώ ξανά την παλιά ιστορία. Πάντα αρχίζει με την ίδια εικόνα, και μετά σχεδόν χωρίς σειρά, διεκδικούν θέση γνωστές ή πρωτοεμφανιζόμενες εικόνες και αισθήματα. Στο κάλεσμά τους, αφορμή είναι μία θλίψη ή η παρακίνηση να επεκτείνω το χρόνο, προσθέτοντας στο τώρα το τότε.Ένα άδειο υπόγειο κι επάνω ο κήπος όλος στρωμένος με άσπρα φτερά, αίματα, φύλλα, κλαδιά. Είμαι μικρή και κλαίω με λυγμούς. Έτσι ξεκινά πάντα, και πάει πότε πίσω και πότε μπρος. Είναι η εξιστόρηση της πορείας της οικογένειάς μου. Πώς ορθοπόδησε μετά την τρίτη της προσφυγιά. Η γιαγιά με τη μητέρα μου μικρή, άφησε βίαια το νοικοκυριό της στο Σαμάκοβο της Ανατολικής Θράκης, και πρόσφυγας, πήγε στην Κωνσταντινούπολη. Το 1924 ως ανταλλάξιμοι, ήρθαν στην Ελλάδα, κι εγκαταστάθηκαν στη Δράμα. Η οικογένεια του πατέρα μου δεν μπόρεσε να φύγει από το Μπλίκεσιρ της Μικράς Ασίας. Τους έσφαξαν όλους. Γλίτωσε μόνο ο ίδιος και, νέο παιδί, κατάφερε και ήρθε στην Ελλάδα το 22.Οι πρώτες μου αναμνήσεις ξεκαθαρίζουν με δυσκολία, χαμένες στα βάθη της νηπιακής ηλικίας, χωρίς ειρμό. Όμως, από διηγήσεις της μαμάς μου, τις ένιωσα φαίνεται δικές μου. Έτσι περίεργα μαθαίνουμε την ιστορία μας. Σα να πρόκειται για την ιστορία κάποιου άλλου. Κάποιος άλλος θαρρείς έλεγε τις πρώτες λέξεις, κάποιος άλλος έκανε τα πρώτα βήματα. Αλλά είναι η δική μας ιστορία και ο τρόπος που τη μαθαίνουμε, παλιός όσο ο κόσμος. Βαθιά μέσα μας διαμορφώνεται απ’ αυτήν η ταυτότητά μας».Οι πρώτες μου αναμνήσεις ξεκαθαρίζουν με δυσκολία, χαμένες στα βάθη της νηπιακής ηλικίας, χωρίς ειρμό. Όμως, από διηγήσεις της μαμάς μου, τις ένιωσα φαίνεται δικές μου. Έτσι περίεργα μαθαίνουμε την ιστορία μας. Σα να πρόκειται για την ιστορία κάποιου άλλου. Κάποιος άλλος θαρρείς έλεγε τις πρώτες λέξεις, κάποιος άλλος έκανε τα πρώτα βήματα. Αλλά είναι η δική μας ιστορία και ο τρόπος που τη μαθαίνουμε, παλιός όσο ο κόσμος. Βαθιά μέσα μας διαμορφώνεται απ’ αυτήν η ταυτότητά μας».

… ο Μανδαρίνος, ιστορία φανταστική και ευφάνταστη συνάμα, όπου, μεταξύ άλλων, μπορεί κανείς να δει, όπως τον παλιό καλό καιρό, να εμφανίζεται ο ίδιος ο Διάβολος, αν και με ρεντικότα τούτη τη φορά, και όπου υπάρχουν ακόμη φαντάσματα, έστω και με τις καλύτερες των προθέσεων, από ψυχολογικής απόψεως.Ο Διάβολος εμφανίζεται στη Λισσαβόνα του 1880 για να βάλει σε πειρασμό ένα δημόσιο υπάλληλο που διψάει για μεγάλη ζωή. Και για να τον οδηγήσει, τελικά, στην αυτοκρατορική Κίνα, σε τραγελαφικές περιπέτειες, όπου κυριαρχεί η ειρωνική ματιά και συνεχείς ανατροπές της δράσης. Ο Έσα ντε Κεϊρός, κατά τον Ζολά, είναι ανώτερος του Φλωμπέρ, κατά τους Άγγλους κριτικούς είναι ισάξιος του Ντίκενς, του Μπαλζάκ και του Τολστόι. Το κομψό αυτό αριστούργημα, που θυμίζει ταυτόχρονα Μπαλζάκ και Ιούλιο Βερν, είναι μια μικρή φιλοσοφική αλληγορία πάνω στην απληστία και την ενοχή. Παράλληλα, προσφέρει τη δυνατότητα γνωριμίας με το μεγαλύτερο ρεαλιστή συγγραφέα της Πορτογαλίας, τον Ζοζέ Μαρία Έσα ντε Κεϊρός. Και μιας γνωριμίας με την πορτογαλική μεσοαστική ιδιοσυγκρασία, που είναι τόσο μακριά αλλά και τόσο κοντά με την ελληνική...