Δημήτρης Τζάκσον
< πίσω στους Συγγραφείς

Θεραπεύει η ψυχανάλυση; Και περαιτέρω: η θεραπεία αποτελεί πράγματι σκοπό της ψυχανάλυσης και τι ακριβώς εννοούμε με τον όρο θεραπεία; Διατρέχοντας και τις τρεις πτυχές της ψυχανάλυσης, όπως αυτές προσδιορίστηκαν από τον Freud (θεραπευτική, μεθοδολογική και θεωρητική), τα ερωτήματα αυτά είναι άρρηκτα συνυφασμένα με την ιστορική πορεία της ψυχανάλυσης. Από την απαρχή της ψυχανάλυσης, στο πλαίσιο της πρώτης τοπικής θεωρίας, όπου προσδιορίζεται ως σκοπός η γνώση του ασυνειδήτου και η επιστροφή του απωθημένου, περάσαμε σταδιακά, στο πλαίσιο της δεύτερης τοπικής, στην καταναγκαστική επανάληψη, στην αρνητική θεραπευτική αντίδραση, στην καταστροφικότητα και στον μαζοχισμό, φτάνοντας στη διατύπωση «εκεί όπου ήταν το αυτό να έρθει το εγώ». Πρόκειται για τον ίδιο στόχο; Αν όχι, σε τι ακριβώς διαφέρουν; Ας αναφέρουμε επίσης, την προοδευτικά αυξανόμενη σημασία που ο ίδιος ο Freud αποδίδει στην τεχνική των κατασκευών, αντί της μίας ερμηνείας που υποτίθεται ότι έφερε μέσα της και στο φως του συνειδητού μιαν αδιαπραγμάτευτη ιστορική αλήθεια.Θα λέγαμε ότι η ψυχανάλυση, θεραπεύοντας, ιστορικοποιεί ή ιστορικοποιώντας θεραπεύει, δηλαδή μετασχηματίζει. Αμβλύνει τις συγκρούσεις, ενώ εκείνο που μετασχηματίζει είναι τις επενέργειες του τραύματος, αποδυναμώνοντας τα διάχυτα ενεργειακά φορτία, προσδένοντας την ψυχική ενέργεια του υποκειμένου σε νέες αναπαραστάσεις, εμπλουτίζοντας, εντέλει, τα ψυχικά μέσα επεξεργασίας. Ως εργαλείο της αναλυτικής θεραπείας, θα ορίζαμε, αρχικά, την ερμηνεία της μεταβίβασης και αργότερα, ολοένα και περισσότερο, την κατάλληλη χρήση, αναγνώριση και ερμηνεία της αντιμεταβίβασης. Έτσι, σταδιακά, τίθεται όλο και πιο έντονα το ερώτημα Ποιος «θεραπεύεται» εντός της αναλυτικής διαδικασίας; Μπορεί να αναλυθεί και να «θεραπευτεί» οποιοσδήποτε αναλυόμενος, δίχως να «θεραπεύεται» διαρκώς και ο ίδιος ο αναλυτής, μέσα από τη συνεχή του αυτοανάλυση; Στα κείμενα του παρόντος τόμου, οι συγγραφείς επιστρέφουν στις ρίζες του ακανθώδους ζητήματος, το οποίο, επερωτώντας την

Η ψυχανάλυση από τα πρώτα βήματά της αναμετριέται με τα άδηλα αίτια του ψυχικού πόνου, τις εσωτερικές συγκρούσεις που τον γεννούν και τις ενορμητικές δυνάμεις που τον εκθρέφουν. Κλινικές εικόνες της κατάθλιψης περιγράφονται στη Μονογραφία αυτή. «Η κατάθλιψη, ως ένα βιωμένο αίσθημα δυσφορίας που έχει διάρκεια, επηρεάζει τους ασθενείς σε πολλά επίπεδα, το σωματικό, το ψυχικό και το κοινωνικό». (Μπεράτη) «… στη μελαγχολία ο ασθενής δεν βλέπει καθαρά τι έχει χαθεί. Η απώλεια ως εκ τούτου είναι ασυνείδητη». (Τζάκσον) «…τι προηγείται της δυνατότητας του εγώ να δημιουργεί σχέσεις με αντικείμενα …ποιος ο ρόλος της απώλειας και του πένθους στη διαδικασία της μίμησης…» (Βαρτζόπουλος) «Πώς θα μπορούσαμε να διανοηθούμε το πένθος σε σχέση με τον εθισμό;» (Κεφάλας) «…πώς µπορούµε να εντοπίσουμε µέσα στη θεραπεία την απώλεια, προκειμένου να αρχίσει η διεργασία του πένθους µε απώτερο στόχο την επανεύρεση του χαμένου µέρους του υποκειμένου και των χαμένων ναρκισσιστικών του επενδύσεων;» (Χατζηανδρέου) «Η αποτυχία της εργασίας του πένθους στη σημερινή κοινωνία είναι το αποτέλεσμα αμυνών απέναντι σε ψυχικές οδύνες απώλειας, οι οποίες αδυνατούν να βρουν τον χώρο υποδοχής, φιλοξενίας, περίεξης και μεταλλαγής τους, τόσο εντός του ίδιου του υποκειμένου όσο και εντός των διυποκειμενικών δεσμών, στο πλαίσιο του πολιτισμού». (Πέτρου) «…ο τρόμος της ετερότητας, οι αγωνίες που συνοδεύουν τις διεργασίες αποχωρισμού, αλλά και οι συγκρούσεις και η βία που συνοδεύουν τη διαμόρφωση της υποκειμενικής ταυτότητας…» (Μπαζαρίδης) Απώλειες, τρόμος, αγωνία, πένθος, βία, αλλά και οι ήχοι της λέξης θλίψη ανασύρουν την παράσταση ενός δυσβάσταχτου όγκου που δυναστεύει και συνθλίβει την ψυχική ζωή ενός υποκειμένου κάνοντάς το να πάσχει, να ακινητοποιείται και συχνά να βυθίζεται σε μία συναισθηματική άβυσσο. Η ψυχαναλυτική εργασία προσπαθεί να ανοίξει διόδους, ώστε να ξαναγεννηθεί η επιθυμία για ζωή και η λαχτάρα για νέα αντικείμενα και σχέσεις.

Ό,τι ονομάζουμε «εσωτερική-ψυχική πραγματικότητα» και «εξωτερική πραγματικότητα» δεν έχουν απόλυτα σαφή και διακριτά όρια. Αλληλοδιηθούνται και ανασχηματίζονται οι συνθήκες ύπαρξης κάθε υποκειμένου καθώς μεταλλάσσονται.Η ψυχαναλυτική σκέψη δεν αποδέχεται την απλοϊκή ιδέα μιας αντικειμενικής πραγματικότητας που εκτυλίσσεται ανεξάρτητα, μπροστά σε έναν ουδέτερο, απρόσβλητο παρατηρητή, ούτε και την πεποίθηση ότι υπάρχει μια εσωτερική σκηνή, όπου αναπτύσσεται ένα απόλυτα προστατευμένο και αποκαθαρμένο από προσμίξεις υποκειμενικό βίωμα.Κατά την αναλυτική διεργασία αναδεικνύεται η διάχυση των βιωμάτων ανάμεσα στον αναλυτή και τον αναλυόμενο μέσα από τη μεταβιβαστική-αντιμεταβιβαστική συναλλαγή. Αναδεικνύεται επίσης πόσο ευάλωτη είναι η αναλυτική συνθήκη όταν απειλείται από έντονες εξωτερικές καταστάσεις, που μπορεί να εισβάλουν απρόβλεπτα και ορμητικά. Στη μονογραφία αυτή συγκεντρώνονται ψυχαναλυτικά άρθρα που διερευνούν τις έννοιες της εσωτερικής και της εξωτερικής πραγματικότητας και τους όρους διαπλοκής τους, τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο κυρίως στο επίπεδο της κλινικής εμπειρίας.