Βάλτερ Μπένγιαμιν
< πίσω στους Συγγραφείς

Η Εργασία περί στοών (Das Passagen-Werk) υπήρξε το magnum opus του Γερμανοεβραίου φιλόσοφου Βάλτερ Μπένγιαμιν. Με τη μεθοδική παράθεση πολυάριθμων αποσπασμάτων από διάφορους συγγραφείς αλλά και δικών του αφοριστικών σχολιασμών, επιδίωκε να συγκροτήσει ένα καλειδοσκόπιο, μέσα από το οποίο ο αναγνώστης θα «τηλεσκόπευε» ένα υπέρπυκνο σημείο του παρελθόντος, το Παρίσι του 19ου αιώνα. Συλλαμβάνοντας την ιδέα ότι το αστικό τοπίο αυτής της πρότυπης μεγαλούπολης μπορεί να ιδωθεί ως μήτρα των χαρακτηριστικότερων φαινομένων του ακμαίου καπιταλισμού, ο Μπένγιαμιν αναγνώρισε στις εμπορικές στοές, στις σκεπαστές διαβάσεις, την εμβληματική μεταφορά γύρω από την οποία θα οργανωνόταν το υλικό της σχεδιαζόμενης εργασίας. Ένα έργο που έμεινε ανολοκλήρωτο. Στην καρδιά της Εργασίας περί στοών ξεχωρίζει μια θεωρητική νησίδα, η Δεσμίδα Ν, με τίτλο «Γνωσιοθεωρητικά, Θεωρία της προόδου». Στην ενότητα αυτή, ο Μπένγιαμιν προτείνει μια ρηξικέλευθη ιστορικο-υλιστική αντίληψη για την κατανόηση του παρελθόντος. Όπως υποστηρίζει, «ο ιστορικός υλισμός πρέπει να απαρνηθεί το επικό στοιχείο της ιστορίας. Ανατινάζει την εποχή έξω από την πραγμοειδή “συνέχεια της ιστορίας”. Αλλά επίσης ανατινάζει την ομοιογένεια της εποχής. Τη γεμίζει με εκρηκτική ύλη, δηλαδή με παρόν». Στη Δεσμίδα Ν περιλαμβάνεται επίσης ένα σύνολο καταχωρίσεων που ιχνηλατούν την αποκρυστάλλωση της αντίληψης περί αυτόματης προόδου ως τελεολογικού δόγματος κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Πρόθεση του συγγραφέα ήταν η καταγραφή της πρωτο-ιστορίας (Urgeschichte) της συγκεκριμένης κανονιστικής ιδέας, η οποία εμπεδώθηκε παράλληλα με την αυξανόμενη κυριαρχία της αστικής τάξης.

Οι εκδόσεις νήσος, η Εταιρεία Μελέτης των Επιστημών του Ανθρώπου και τα τοπικά κλείνουμε φέτος 20 χρόνια και γιορτάζουμε τα γενέθλιά μας με αυτόν τον επετειακό τόμο. Επιλέξαμε λοιπόν τα ωραιότερα από τα μικρά κείμενα, αληθινά διαμάντια, με τα οποία κλείνουν οι τόμοι των τοπικών: Πάουλ, Κάρολ, Κλάιστ, Φρόιντ, Χάινε, Χέγκελ. Προσθέσαμε ένα «έκτακτο δώρο» στον επετειακό μικρό αυτό τόμο, το κείμενο του Μπένγιαμιν που είχε δημοσιευτεί στον Πολίτη (μία από τις μεγάλες απώλειες για τη δημόσια σφαίρα και την κριτική). Γοητευτικά κείμενα, προκλητική σκέψη, καθαρές ιδέες – εργαλεία για το ξεκλείδωμα μιας σκοτεινής πραγματικότητας, για την αλλαγή της.

Τα κείμενα αυτού του τόμου έχουν προέλθει από μια μακρά διεθνή συζήτηση και προσπαθούν να απαντήσουν σε κρίσιμα ερωτήματα της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης που σπάνια τίθενται, γιατί μοιάζουν άλυτα στις συνθήκες των ευρωπαϊκών μαζικών σπουδών: Πώς γίνεται να μην μπορούν να γράψουν και κυρίως να μην μπορούν να διατυπώσουν επιχειρήματα οι φοιτητές; Είναι δυνατόν να μη διάβασαν σε ολόκληρη τη διάρκεια των σπουδών τους ποτέ ένα ολόκληρο βιβλίο; Γιατί το πανεπιστήμιο δεν τους έμαθε ποτέ να διαβάζουν και να γράφουν; Οι φοιτητές θα βρουν στον τόμο ένα πολύτιμο και ταυτοχρόνως διασκεδαστικό υλικό που φτιάχτηκε για να τους συντροφεύσει στις δύσκολες και μοναχικές ώρες που περνούν μπροστά στο άσπρο χαρτί και τα πολυσέλιδα «θεωρητικά» κείμενα, ένα υλικό που μπορεί να τους βοηθήσει χωρίς να απαιτεί να το σεβαστούν. Οι διδάσκοντες θα βρουν ιδέες και προτάσεις, που αν μη τι άλλο θα τους υπενθυμίσουν ότι δεν είναι μόνοι, ότι κι άλλοι ταλαιπωρούνται με τα ίδια προβλήματα. Ο τόμος απευθύνεται όμως και σε οποιονδήποτε συναντά προβλήματα χρήσης της γλώσσας στη δουλειά του, σε οποιονδήποτε διαβάζει ή γράφει.

Στον τόμο αυτό περιλαμβάνονται πέντε κρίσιμα δοκίμια του Βάλτερ Μπένγιαμιν στα οποία παρουσιάζεται -και ουσιαστικά ολοκληρώνεται- η πρωτότυπη και ιδιοσυγκρασιακή του φιλοσοφία της γλώσσας, μια φιλοσοφία ελάχιστα συστηματική, ωστόσο βαθιά ενορατική, η οποία επηρέασε αποφασιστικά τη σκέψη της Σχολής της Φραγκφούρτης και προανήγγειλε κρίσιμες θεωρητικές καινοτομίες του αιώνα μας. Τα δοκίμια αυτά είναι «Για τη γλώσσα εν γένει και τη γλώσσα του ανθρώπου», «Το έργο του μεταφραστή», «Για τη μιμητική ικανότητα», «Η γένεση της αλληγορίας» και «Ο αφηγητής»- όλα αυτοτελή γραπτά, εκτός από τη «Γένεση της αλληγορίας» που ανήκει στο τρίτο μέρος του νεανικού του έργου Οι πηγές του Γερμανικού Δράματος.