Γκέοργκ Β.Φ. Χέγκελ
< πίσω στους Συγγραφείς

Ο μοντέρνος κόσμος χαρακτηρίζεται από την αυτονόμηση και τη συνεχή διεύρυνση της σφαίρας της οικονομίας. Μπορεί η πολιτική να θέσει υπό έλεγχο αυτή την ανάπτυξη και να αντισταθεί στις αλλοτριωτικές και διαλυτικές τάσεις που απειλούν την κοινωνική ενότητα; Αυτό είναι το ερώτημα που θέτει ο Χέγκελ στο δοκίμιο Περί των επιστημονικών τρόπων πραγμάτευσης του φυσικού δικαίου, περί της θέσης του στην πρακτική φιλοσοφία και περί της σχέσης του προς τις θετικές επιστήμες του δικαίου (1802/03), την τελευταία ουσιαστικά μεγάλη δημοσίευση του συγγραφέα στην Ιένα πριν την έκδοση της Φαινομενολογίας του Πνεύματος. Σε αντίθεση με την ώριμη Φιλοσοφία του δικαίου, ο Χέγκελ αντλεί εδώ το υπόδειγμα του πολιτικού του μοντέλου από την αρχαία πόλη. Η αναφορά στο ιστορικό παρελθόν αποτελεί παράλληλα το όχημα μιας νέας φιλοσοφικής πρότασης, η οποία προϋποθέτει την υπερβατολογική στροφή στο έργο του Καντ και του Φίχτε και αξιώνει να υπερβεί τους περιορισμούς της. Ο Χέγκελ αποδίδει εντέλει στην αντίθεση μεταξύ αρχαιότητας και νεωτερικότητας δραματικό χαρακτήρα. Η σύγκρουση επιλύεται μέσω μιας τραγικής θυσίας. Όπως κατά τον Αισχύλο η Αθηνά συμβιβάζει τη διαμάχη ανάμεσα στις δυνάμεις του φωτός και εκείνες του σκότους, ανάμεσα στον Απόλλωνα και τις Ευμενίδες, έτσι και ο κόσμος της πολιτικής οφείλει να αναγνωρίσει την ιδιωτική οικονομία, αναγνωρίζοντάς την όμως την κρατά περιορισμένη στην επιμέρους σφαίρα δικαιοδοσίας της και έτσι την καθιστά ακίνδυνη για την ενότητα του δημοσίου.

Ο τόμος αφιερωμένος στη μελέτη της παρουσίας και των πολλαπλών χρήσεων της ιδέας της κατασκευής, περιλαμβάνει 34 πρωτότυπα άρθρα και σημειώματα ελλήνων και ξένων μελετητών από διάφορες περιοχές της τέχνης, της επιστήμης και της φιλοσοφίας, καθώς και κείμενα του Φρόυντ και του Χέγκελ που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην ελληνική γλώσσα. Στην πρώτη ενότητα του τόμου μεταφράζονται κείμενα από την ευρωπαϊκή πολιτιστική παράδοση του 2ού αιώνα, τα οποία έχουν συμβάλει στη διερεύνηση του περιεχομένου της ιδέας της κατασκευής. Στη δεύτερη ενότητα του τόμου γίνεται μια προσπάθεια γεφύρωσης του χάσματος ανάμεσα στις επιστημονικές, τις καλλιτεχνικές και τις φιλοσοφικές πρακτικές. Μέσα από συγκεκριμένες αναλύσεις χρήσεων της έννοιας της κατασκευής, επιδιώκεται η σύγκλιση των επιμέρους προβληματικών με τη βοήθεια της ακόλουθης διαίρεσης: α) φύση, νοητικές παραστάσεις και ασυνείδητο, β) κοινωνία, ιστορία και παιδεία, γ) τα τεχνήματα του λόγου, οι τεχνικές και οι τέχνες. Τέλος, στην τρίτη ενότητα του τόμου σχολιάζεται έμμεσα η επίκαιρη, παιδαγωγική και ποιητική διάσταση της έννοιας της κατασκευής

Με τον παρόντα τόμο εισάγεται στο ελληνικό φιλοσοφικό περιβάλλον η σχεδόν άγνωστη ως τώρα ερευνητική προβληματική της διατομικότητας. Έχει διαπιστωθεί ότι απλά φιλοσοφικά μοντέλα, όπως αυτό του φιλελεύθερου μεμονωμένου ατόμου ή εκείνο της συναθροιστικής κοινότητας, δεν μπορούν να απαντήσουν στα παραδοσιακά ερωτήματα «τι είναι η κοινωνική σχέση, η ατομικότητα, το υποκείμενο». Έναντι αυτών αναδύονται σήμερα θεωρίες της διατομικότητας, που αποτελούν προτάσεις συνθετότερης εννοιολόγησης του «ατομικού» και του «συλλογικού» ως σχέσης εν είδει δικτύου. Στα κείμενα του τόμου παρουσιάζεται η διάσταση του σχεσιακού χαρακτήρα της ανθρώπινης πραγματικότητας, όπως αυτή έγινε κατά καιρούς αντικείμενο της σκέψης στοχαστών στην προσπάθεια απάντησης του ερωτήματος «τι είναι ο άνθρωπος» (οντολογία της σχέσης).

Οι εκδόσεις νήσος, η Εταιρεία Μελέτης των Επιστημών του Ανθρώπου και τα τοπικά κλείνουμε φέτος 20 χρόνια και γιορτάζουμε τα γενέθλιά μας με αυτόν τον επετειακό τόμο. Επιλέξαμε λοιπόν τα ωραιότερα από τα μικρά κείμενα, αληθινά διαμάντια, με τα οποία κλείνουν οι τόμοι των τοπικών: Πάουλ, Κάρολ, Κλάιστ, Φρόιντ, Χάινε, Χέγκελ. Προσθέσαμε ένα «έκτακτο δώρο» στον επετειακό μικρό αυτό τόμο, το κείμενο του Μπένγιαμιν που είχε δημοσιευτεί στον Πολίτη (μία από τις μεγάλες απώλειες για τη δημόσια σφαίρα και την κριτική). Γοητευτικά κείμενα, προκλητική σκέψη, καθαρές ιδέες – εργαλεία για το ξεκλείδωμα μιας σκοτεινής πραγματικότητας, για την αλλαγή της.