Η μελέτη του Κλάους Ντέρε Ακροδεξιά ανταρσία και αριστερή πολιτική είχε αφετηρία τη διάλεξη του συγγραφέα «Εργατικό κίνημα από τα δεξιά; Τα αίτια μιας φαντασιακής εξέγερσης» τον Δεκέμβριο του 2019 στην Αθήνα που έδωσε ως καλεσμένος του Ιδρύματος Νίκος Πουλαντζάς. Όταν δόθηκε η διάλεξη, η διατύπωση «Ακροδεξιά ανταρσία» φαινόταν ίσως υπερβολική. Έναν χρόνο μετά, έπειτα από τα γεγονότα της Ουάσιγκτον, με την εισβολή του ακροδεξιού όχλου στο Καπιτώλιο, απεικονίζει ακριβώς την ακροδεξιά απειλή για τη δημοκρατία.

Ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ επανέρχεται στην επικαιρότητα, σήμερα, ακριβώς επειδή ήθελε να αλλάξει τον κόσμο. Και η αξία της αναζήτησής του και της δράσης του είναι πολύ πιο σημαντική γιατί υπήρξε ο μοναδικός ευρωπαίος πολιτικός ηγέτης με κύρος στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα που έθεσε με συγκεκριμένους όρους το ζήτημα της οικοδόμησης μιας νέας κοινωνίας, σοσιαλιστικού τύπου, μέσα στην καρδιά της καπιταλιστικής Δύσης. Μπορεί σήμερα να ζούμε σε μια άλλη εποχή, αλλά τα προβλήματα αυτού του κόσμου που ο Μπερλινγκουέρ ήθελε να αλλάξει με τον αγώνα του εξακολουθούν να υπάρχουν και μάλιστα έχουν από πολλές απόψεις επιδεινωθεί. Αυτή η ανθολογία περιλαμβάνει τα κύρια κείμενα (άρθρα, ομιλίες, συνεντεύξεις) του Μπερλινγκουέρ στη μακρά περίοδο (1969-1984) κατά την οποία βρέθηκε στο τιμόνι του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Ανατρέχοντας στην καθόλου εύκολη πορεία του στην καθοδήγηση του ΙΚΚ σε μια από τις δραματικότερες περιόδους της ιταλικής ιστορίας, ένα συμπέρασμα φαίνεται βέβαιο: οποιοσδήποτε θέλει να αναμετρηθεί στην Ευρώπη με το δύσκολο αλλά αναγκαίο καθήκον να αλλάξει την κοινωνία, θέτοντάς τη στο δρόμο ενός σοσιαλιστικού μετασχηματισμού προς μια πιο ανεπτυγμένη κοινωνία, δεν μπορεί να αγνοήσει τον Μπερλινγκουέρ. Και από αυτόν πρέπει να ξαναρχίσει την πορεία του.

Μέσα στην κατήφεια της σύγχρονης κρίσης, τις λεπτές απειλές ενδεχόμενων συγκρούσεων και την ωμή διακρίβωση των προβλημάτων που θέτουν η ανασυγκρότηση ή η ειρήνη, ο κόσμος ψάχνει να βρεί μια προοπτική πιο σταθερή, πιο ασφαλή και πιο βιώσιμη. Αυτό που θα μπορούσε να κάνει κάποια/ος είναι να υποστηρίξει τη διάρκεια όσων πρεγμάτων και λόγων που έχει εξακριβώσει την αλήθεια τους, μια αλήθεια, που αν και μερική, ρίχνει φως στα αόρατα και ανείπωτα κομμάτια της ζωής μας. Οι σκέψεις αυτές καθόρισαν και την επιλογή της συγγραφέως να επαναφέρει στη συζήτηση για την πόλη τη μελέτη της ανάπτυξης της, ρίχνοντας φως στις εμπειρίες ζωής των γυναικών που ζουν σε μια κεντρική γειτονιά της Αθήνας, τα Πετράλωνα. Το βιβλίο στοχεύει να αναδείξει τη συμβολή των γυναικών αυτών στη συγκρότηση της καθημερινής τους ζωής, της γειτονιάς τους και της ίδιας της πόλης, εστιάζοντας στην καθημερινότητα, τις εμπειρίες και τις πρακτικές τους.

«Η μουσική, μικρέ», είπε στρέφοντας το βλέμμα του στο απορημένο δικό μου βλέμμα, «ναι, η μουσική, Νίκο, μας πήγαινε και μας έφερνε, και συνεχίζει να μας πηγαίνει και να μας φέρνει, όσους έχουμε απομείνει -ή να πω: ξεμείνει;-, ξέρω κι εγώ, τέλος πάντων, τα τραγούδια, η μουσική, και ο κινηματογράφος, και κάποια βιβλία.Ήμασταν παιδία του βινυλίου, του σελιλόιντ, και του χαρτιού».

«Οι κάτοικοι της Δυτικής Ευρώπης βιώνουν όλο και πιο συχνά το συναίσθημα ότι δεν αναγνωρίζουν πλέον τη χώρα τους. Στο Λουξεμβούργο, το φαινόμενο αυτό συνδέεται με μια σειρά οικονομικών εξελίξεων που ανέδειξαν αυτό το μικρό κράτος σε ένα από τα πλουσιότερα στον κόσμο… »Οι ταχύτατες μεταμορφώσεις του Λουξεμβούργου δεν είναι απλώς ο καμβάς των θεατρικών έργων της συλλογής του βιβλίου. Είναι η πρώτη ύλη με την οποία πλάθονται τα έργα του Ίαν Ντε Τόφφολι. Είναι τα ερωτήματα που τον απασχολούν και τα οποία μεταμορφώνει σε θέατρο. Οι ήρωες και οι ηρωίδες του τα έχουν καταφέρει σ’ ένα αλματωδώς αναπτυσσόμενο οικονομικό περιβάλλον. Κατόρθωσαν να ελιχτούν δεξιοτεχνικά και να προσαρμοστούν στις συνεχώς μεταβαλλόμενες απαιτήσεις του συστήματος. Είναι δικηγόροι, σύμβουλοι επιχειρήσεων, κοπέλες οικογενειών που άφησαν πίσω τους το στίγμα του εργάτη, του μετανάστη από τον Νότο, για να γίνουν δημόσιοι υπάλληλοι στη νέα τους πατρίδα, ή είναι απλώς συνηθισμένα μεσήλικα ζευγάρια της μεσαίας τάξης που εργάζονται σε κάποιο γραφείο. Οι ζωές τους κυλούν ομαλά και φαίνεται να έχουν αποδεχτεί τους κανόνες του παιχνιδιού, έως ότου οι ήρωες να καταρρεύσουν και να αποσυντεθούν επί σκηνής. Το θέατρο του Ντε Τόφφολι δεν είναι πρόζα, είναι η λυδία λίθος του μοντέρνου τρόπου ζωής του Μεγάλου Δουκάτου. Η επιμονή του στους κλασικούς μύθους και η επιδεξιότητά του στις μοντέρνες θεατρικές τεχνικές και φόρμες δημιουργούν επάλληλα επίπεδα νοημάτων. Τα έργα δεν είναι απλώς στιγμιότυπα ενός ιδιότυπου μικρόκοσμου. Είναι θέατρο που μιλά για τα ζητήματα της ταυτότητας, της συλλογικής και ατομικής μνήμης, της πολυπολιτισμικότητας, της επικοινωνίας, της εξουσίας και των σχέσεων των φύλων. Πειραματίζεται με τις τεχνικές της αφήγησης αναζητώντας τη φύση της ίδιας της τέχνης» Με φωτογραφίες του Νίκου Ζόμπολα

«Μοιάζει πιο πολύ παλιά η αισιοδοξία με την οποία η Γαλλική Επανάσταση είχε χαιρετίσει το νόμο ως λύτρωση από την τυραννία και ως βασιλική οδό προς την ελευθερία και την ισότητα. Ο ρόλος του νόμου άλλαξε θεμελιακά ήδη από τον 19ο αιώνα. Δεν ενσάρκωνε πια την ιδέα της επαναστατικής δικαιοσύνης. Έγινε ένα εργαλείο της αστικής πολιτικής στα χέρια των εθνικών κοινοβουλίων που στρεφόταν τόσο ενάντια στο φεουδαλικό παρελθόν όσο και στο ολοένα και πιο απειλητικό "κοινωνικό ζήτημα". Με λίγα λόγια, ο νόμος έγινε ένα μέσο κοινωνικού ελέγχου. Έναν αιώνα αργότερα αυτή η σκέψη έχει γίνει τόσο αυτονόητη, που προκαλεί ενόχληση ακόμα και η διερώτηση τι άλλο θα μπορούσε να είναι ο νόμος εκτός από μια σχετικά εφήμερη, προσανατολισμένη σε ένα σκοπό πολιτική διαταγή που απευθύνεται στην κοινωνία». Τόσο οι αδύναμοι όσο και οι ισχυροί επικαλούνται το δίκαιο. Η σημασία του δικαίου, της πιο θεμελειώδους από όλες τις αυθεντίες, είναι αντικείμενο διαρκούς ερμηνείας. Παρά τις διαρκείς παραβιάσεις του δικαίου, οι εμπλεκόμενοι σε κάθε διένεξη σπεύδουν πάντοτε να δηλώσουν ότι ενεργούν εν ονόματι του δικαίου, ότι συμμορφώνονται με το νόμο, ή ότι υπηρετούν την ύψιστη αρχή που κρύβεται πίσω του, τον Θεό, την ηθική ή τη λαϊκή κυριαρχία. Ο Μίκαελ Στολλάις στα δύο αυτά δοκίμια πραγματεύεται δύο κομβικές μεταφορές που σχετίζονται με την εικόνα του νόμου. Το μάτι του νόμου, που εμφανίζεται ήδη από την αρχαιότητα συνδεδεμένο με τον ηγεμόνα, παράγει μια σειρά από θεμελειώδεις αναπαραστάσεις της δικαιοσύνης, οι οποίες διαπερνούν όλη την ιστορία του νεότερου δικαίου. Αντίστοιχα, η επίκληση του ονόματος του νόμου, με το βάρος και την ιερότητα της προσωποποίησής του, αποτελεί ένα από τα πιο παλιά γλωσσικά εργαλεία της κυριαρχίας. Ο Στολλάις διερευνά τις πηγές και την πορεία των δύο μεταφορών μέχρι σήμερα, φωτίζοντας τις μεταβολές στην έννοια και τη λειτουργία του νόμου και του δικαίου.

Το βιβλίο πραγματεύεται το ερώτημα εάν το ελληνικό σωφρονιστικό σύστημα μπορεί να περιγραφεί αποκλειστικά ή κατά κύριο λόγο με όρους πειθαρχικής εξουσίας. Εξετάζει την ελληνική φυλακή μέσα από την κατασκευή "πειθαρχικού συμπλέγματος", δηλαδή τη συνύπαρξη και αλληλοϋποστήριξη των θεσμών και πειθαρχικών παραπτωμάτων και κυρώσεων, της εργασίας και των τακτικών αδειών με το θεσμό της απόλυσης υπό όρους. Παρουσιάζει την έρευνα που διεξήχθη σε δύο καταστήματα κράτησης και δικαστήρια (αρχειακό υλικό και συνεντεύξεις) και καταλήγει στην άρθρωση μιας πρότασης για την εκδίπλωση των πρακτικών της εξουσίας στο ελληνικό σωφρονιστικό σύστημα, ως μια στρατηγική συνεργασία της πειθαρχικής και της κυβερνολογικής εξουσίας, κατά τη σκέψη του Μισέλ Φουκώ. Το έργο δεν απευθύνεται μόνο σε νομικούς και εγκληματολόγους, αλλά μπορεί να διαβαστεί και ως στοχασμός πολιτικής θεωρίας, μια γενεολογία της φυλακής και των λόγων γύρω από αυτή, μια πραγμάτευση γύρω από την εξουσία και τις στρατηγικές της με όχημα και παράδειγμα τη φυλακή.

Οι μετανεωτερικές κοινωνίες είναι σε μεγάλο βαθμό κειμενικά διαμεσολαβημένες, γεγονός που αυξάνει ο ακαδημαϊκό ενδιαφέρον για τον λόγο. Έτσι, μέσα από την προσφορά πολλαπλών και αντιτιθέμενων κατασκευών της κοινωνικής πραγματικότητας το τι και το πώς λέγεται ότι συμβαίνει κάτι αποκτά τεράστια σημασία. Ως μέρος του ευρύτερου πεδίου της ανάλυσης λόγου η Κριτική Ανάλυση Λόγου (ΚΑΛ) έδωσε εξαρχής το δικό της στίγμα, εστιαζόμενη στις έννοιες της ιδεολογίας, της εξουσίας και της κριτικής. Η ΚΑΛ έχει σημαντική απήχηση στον ελληνικό ακαδημαϊκό χώρο. Όλο και περισσότερες μελέτες σχετικά με το ελληνικό περικείμενο επικεντρώνονται στην ΚΑΛ, ή την εισάγουν στο μεθοδολογικό τους πλαίσιο. Ωστόσο ένα συλλογικό έργο σχετικό με την ΚΑΛ απουσίαζε από την ελληνική βιβλιογραφία. Σκοπός του παρόντος τόμου, λοιπόν, είναι η παρουσίαση των τριών βασικών σχολών της ΚΑΛ, καθώς και η ανάδειξη της αναπλαισίωσής τους για τη μελέτης της ελληνικής κοινωνικοπολιτικής πραγματικότητας. Με εστίαση, λοιπόν, στο ελληνικό συγκείμενο, το οποίο μοιράζονται από κοινού οι ερευνητές/τριες και οι αναγνώστες/στριες, θα φωτίσει καλύτερα τι μπορεί να πρσφέρει η οπτική της ΚΑΛ στην (απο)δόμηση της κοινωνικής πραγματικότητας

Μετά τον θάνατο του πατέρα του, ο Ντιντιέ Εριμπόν επιστρέφει στη Ρενς, τη γενέτειρά του στη βόρεια Γαλλία, ύστερα από 30 χρόνια. Το ταξίδι αυτό τον φέρνει αντιμέτωπο με ένα παρελθόν με το οποίο είχε κόψει κάθε δεσμό, σηματοδοτώντας για τον συγγραφέα μια τολμηρή κατάδυση στην οικογενειακή ιστορία του και τις κοινωνικές καταβολές του. Ο Εριμπόν ανασύρει στη μνήμη του τον κόσμο της εργατικής τάξης –τον κόσμο των παιδικών του χρόνων– και ανασυστήνει την πορεία της κοινωνικής του ανέλιξης. Μέσα από αυτή την προσωπική αφήγηση, αναπτύσσει τις σκέψεις του για τις κοινωνικές τάξεις και το σχολικό σύστημα, την κατασκευή των ταυτοτήτων και την ομοφυλοφιλία, την ομοφοβία και τον ρατσισμό, την Αριστερά και την Ακροδεξιά, τις εκλογές και τη δημοκρατία. Επανεντάσσοντας τις προσωπικές διαδρομές στους μηχανισμούς κοινωνικής αναπαραγωγής και κοινωνικού αποκλεισμού, ο συγγραφέας θέτει εντέλει καίρια ερωτήματα σχετικά με την πολλαπλότητα των μορφών που παίρνει η κυριαρχία και, συνεπώς, η αντίσταση. Η Επιστροφή στη Ρενς είναι η αυτοβιογραφική ανάλυση ενός από τους σημαντικότερους στοχαστές της εποχής μας, αλλά κι ένα κλασικό πλέον έργο κοινωνιολογίας και κριτικής θεωρίας. Γνώρισε τεράστια επιτυχία στη Γαλλία, όπου κυκλοφόρησε το 2009, και μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Το 2017 διασκευάστηκε και μεταφέρθηκε στο θέατρο από τον Τόμας Οστερμάγιερ. Η ανάγνωση της Επιστροφής στη Ρενς υπήρξε, μεταξύ άλλων, καθοριστική για τον συγγραφέα Εντουάρ Λουί (μέλος, μαζί με τον Εριμπόν και τον φιλόσοφο και κοινωνιολόγο Ζεφρουά ντε Λαγκανερί, ενός ενεργού πυρήνα αριστερών διανοουμένων), ο οποίος αφιερώνει στον Εριμπόν το πρώτο του βιβλίο Να τελειώνουμε με τον Εντύ Μπελγκέλ (μτφρ. Μιχάλης Αρβανίτης, Αντίποδες, 2018).

Το θέμα του παρόντος τόμου είναι η ανθεκτικότητα των νοικοκυριών στις συνθήκες της κρίσης: οι πρακτικές επιβίωσης, οι τρόποι υπέρβασης των προβλημάτων, οι στρατηγικές επιβίωσης, ό,τι δηλαδή συνθέτει τη δυνατότητα «να τα βγάλεις πέρα». Οι αφηγήσεις των νοικοκυριών αναδεικνύουν τη σύνδεση της θεματικής της ανθεκτικότητας με εκείνη της αποστέρησης. Οι οικονομίες και η αναπροσαρμογή της κατανάλωσης σε ένα χαμηλότερο κόστος ζωής είναι κάτι κοινό. Όμως όταν τα νοικοκυριά μειώνουν τα γεύματα, αφαιρούν το κρέας ή τα φάρμακα και μειώνουν τη θέρμανση, δεν πρόκειται για στρατηγικές ανθεκτικότητας, αλλά για πρακτικές συνέπειες της στέρησης. Από τα δεδομένα της έρευνας προκύπτουν όμως και οι αρνητικές συνέπειες της «αντοχής» σε σχέση με τη σωματική και ψυχική υγεία. Πράγματι, μία από τις χειρότερες συνέπειες των πρακτικών ανθεκτικότητας που αφορά το σώμα είναι η μόνιμη σωματική βλάβη. Ταυτοχρόνως, οι διαδικασίες εξασφάλισης της ανθεκτικότητας έχουν έντονο έμφυλο χαρακτήρα και τείνουν να αναπαράγουν τις έμφυλες ανισότητες. Στην έρευνά μας αποτυπώνεται πώς οι γυναίκες φροντίζουν τους άλλους ενώ ταυτόχρονα παραμελούν τον εαυτό τους. Οι πρακτικές του νοικοκυριού συχνά προϋποθέτουν την υπερφόρτωση των γυναικών με «διπλές βάρδιες», όπου η αμειβόμενη εργασία προστίθεται στην απλήρωτη οικιακή και οικογενειακή φροντίδα. H επέκταση του λόγου περί ανθεκτικότητας αναδύθηκε ταυτόχρονα με την ενίσχυση των ιδεολογιών της ατομικής ευθύνης και του ενεργητικού πολίτη και την άσκηση πολιτικών που ευνοούν την απόσυρση της δημόσιας στήριξης σε όσους αντιμετωπίζουν φτώχεια. Επιπλέον, η αναφορά στην ανθεκτικότητα επικρατεί σήμερα σε μεγάλο μέρος του κυρίαρχου λόγου για την αναπτυξιακή ατζέντα. Δεν υπάρχει όμως άμεση και προφανής διέξοδος από τη φτώχεια μέσω της ανθεκτικότητας. Η ανάπτυξη πρέπει να συνεχίσει να αφορά τη μείωση της φτώχειας και την ευημερία, και όχι την οικοδόμηση ανθεκτικότητας.

Η μεταπολεμική Θεσσαλονίκη, πόλη «θεμελιωμένη» στην εκδίωξη διάφορων εθνοτικών ομάδων, κυρίως δε της πολυπληθούς εβραϊκής κοινότητας εξ ού και «πόλη φαντασμάτων», υφίσταται μεταπολεμικά μια «πολιορκία εκ των έσω», λέει ο ποιητής Μάρκος Μέσκος, από μια τάση υστερόβουλη, συμφεροντολογική χωρίς συλλογική ευαισθησία, μια τάση κατακτητική κάθε παρελθόντος και παρόντος δημόσιου χώρου με απαραίτητο «πνευματικό συμπλήρωμα» το εθνικό ιδεώδες. Η πλευρά αυτή είχε επικρατήσει έναντι μιας τάσης ιστορικά «αθώας» που ήθελε τη Θεσσαλονίκη πολυφυλετική, ανοιχτή στο μοντέρνο και συγχρόνως χωνευτήρι παραδόσεων. Απέκοπτε την εσωτερική επικοινωνία μεταξύ των πολλαπλών στοιχείων της ταυτότητας της πόλης, διέλυε κάθε συλλογική διαδικασία της ως πολιτικού σώματος, απέκλειε το μέλλον καθηλώνοντας την πόλη σε εσωτερικό αποκλεισμό ενός μέρους του ίδιου του εαυτού της ως συλλογικού ατόμου. Τα κείμενα του τόμου επιχειρούν να φωτίσουν «τα εργαστήρια του σκοτεινού Βαρδάρη», την αποσιωπημένη ιστορία της πόλης, τις ποικίλες ομάδες και σωματεία τα οποία δρουν και παράγουν ιδεολογία «από τα κάτω». Αλλά και αναζητούν τρόπους ώστε οι δημοκρατικές, ριζοσπαστικές και πολιτιστικές δυνάμεις της πόλης να υπερασπίσουν την κληρονομιά μιας πόλης ανοιχτής στον κόσμο.

Πώς ο όρος «Χωρικός σχεδιασμός» – και οι πρακτικές που υπονοεί – τείνει να αντικαταστήσει τους γνωστούς μας όρους «πολεοδομία» και «χωροταξία»; Πώς πρότυπα, «καλές πρακτικές» και κουλτούρες του σχεδιασμού διαχέονται σε παγκόσμια κλίμακα και ποιο ρόλο διεκδικούν οι παγκόσμιοι οργανισμοί, οι ΜΚΟ και η «κοινωνία των πολιτών»; Ποια είναι τα νέα κοινωνικά διακυβεύματα γύρω από την ιδιοκτησία, τη χρήση και την εκμετάλλευση της γης, και πώς συνυφαίνονται με τις επιχειρούμενες νέες σχέσεις μεταξύ χώρου και κοινωνίας; Το βιβλίο, αφενός, ανατρέχει σε δια-εθνικές και διεπιστημονικές προσεγγίσεις για τη διεθνή ανάπτυξη, το Χωρικό σχεδιασμό, τη χωρική διακυβέρνηση, τη χωρική ανάπτυξη και την κοινωνική παραγωγή του χώρου. Αφετέρου, επικεντρώνεται, μέσα από μία εκτεταμένη έρευνα πεδίου στην Αλβανία κατά την περίοδο της «μετασοσιαλιστικής μετάβασης», στην παραθαλάσσια περιοχή της Χιμάρας – ενός πολλαπλά διαφιλονικούμενου τόπου λόγω του περίπλοκου ιδιοκτησιακού καθεστώτος, των ιδιαίτερων εθνοπολιτισμικών χαρακτηριστικών και των εντεινόμενων πιέσεων για τουριστική ανάπτυξη. Πηγαίνοντας από το «παγκόσμιο» στο «τοπικό» και από το «τοπικό» στο «παγκόσμιο», το βιβλίο εξετάζει τρόπους συγκρότησης κυρίαρχων παρα­­δει­γ­μά­των Χωρικού σχεδιασμού και ανάπτυξης, σε συνάρτηση με πολιτικές πα­γκόσμιων οργανισμών, εθνικά πλαίσια και σχέσεις εξουσίας, κοινωνικές δυναμικές, τυπικές και άτυπες πρακτικές και τοπικές προσλήψεις, αναδεικνύοντας προκλήσεις εφαρμογής και νομιμοποίησης του σχεδιασμού, κοινωνικο-πολιτικά διακυβεύματα, θεσμικές «ρωγμές», εντάσεις και αντιφάσεις. Ζητούμενο είναι να συμβάλει σε έναν κριτικό αναστοχασμό πάνω στις μεταλλαγές σε αντιλήψεις, λόγους και πολιτικές για το χώρο και το σχεδιασμό, αλλά και στους τρόπους που πολιτικές «θεσμικών μεταρρυθμίσεων» για το Χωρικό σχεδιασμό επιχειρούν να φυσικοποιήσουν εμπορευματικές και επιχειρηματικές σχέσεις γύρω από τη γη, την ιδιοκτησία και τη χωρική ανάπτυξη, ως «νέα» πρότυπα/παραδείγματα.