Τζίνα Πολίτη
< πίσω στους Συγγραφείς

Ο Νόμος, ο Έκνομος και ο Χρόνος οφείλουν την ύπαρξή τους στην ανυπακοή της Εύας. Η πάλη ανάμεσα στις δύο κοσμικές δυνάμεις για την κατάκτηση του ανθρώπου οδήγησε κάποτε στην εφεύρεση του συμβολαίου. Έκτοτε, το συμβόλαιο, που ήρθε να αντικαταστήσει την υπόσχεση και το «λόγω τιμής», έμελλε να καθορίσει τις σχέσεις εξουσίας μεταξύ ανθρώπων και κοινωνίας. Στη λογοτεχνία, όπως και στην ιστορία, η ποιητική του συμβολαίου δομήθηκε πάνω στη διαλεκτική εξουσίας/υποταγής/αντίστασης: Δημιουργός και Σατανάς, Εύα και Αδάμ, Πορτιέρης και Ιδιοκτήτης, Αφηγητής και Αναγνώστρια, δόκτωρ Τζέκυλ και κύριος Χάυντ, Μέλισσες και Κηφήνες, Βορράς και Νότος, Δίκαιοι και Καταπιεστές συνθέτουν το δραματικό αφήγημα της ανθρώπινης ιστορίας. Η πάλη που εγκαινίασε η Εύα συνεχίζεται· για να δώσει κάποτε το Δέντρο της Γνώσης τη θέση του στο Δέντρο της Ζωής.

«Η ανά χείρας μελέτη εστιάζει στις μεταβαλλόμενες δομές της σκέψης στη μυθοπλασία. Η έννοια της μίμησης και οι μετασχηματισμοί τους οποίους υπέστη από εποχή σε εποχή προκάλεσαν την ιδέα πως αυτές οι αλλαγές εδράζονταν στις σταθερές δομές της γλώσσας και της εμπειρίας. Έτσι μολονότι οι περιγραφές του αντικειμένου της μίμησης άλλαζαν, καθώς κάθε εποχή κατασκεύαζε το δικό της μοντέλο του κόσμου, η αφήγηση πάντοτε προϋπέθετε τη δομή ενός κόσμου. Οι σκέψεις αυτές με οδήγησαν στο να δοκιμάσω μια νέα μέθοδο στο πλαίσιο της ιστορικής προσέγγισης της μυθοπλασίας. Με βάση την υπόθεση πως τα μυθιστορήματα μοιράζονται μια κοινή δομή, συγκεκριμένα τη δομή ενός μοντέλου του φυσικού κόσμου και τη δομή ενός μοντέλου του νου που αλληλεπιδρά με το πρώτο, αποπειράθηκα να μελετήσω συγκεκριμένα μοντέλα που λειτουργούν σε μυθιστορήματα του 19ου αιώνα. Πρωταρχικού ενδιαφέροντος δεν ήταν τα μοντέλα αυτά καθαυτά αλλά οι εννοιολογικές και οι ιδεολογικές τους συνεπαγωγές».

Ο ανά χείρας συλλογικός τόμος προέκυψε απο την επιθυμία του Ινστιντούτου Νίκος Πουνλαντζάς να συμμετάσχει στον δημόσιο διάλογο που αναπτύσσεται με αφορμή τη συμπλήρωση διακοσίων χρόνων απο την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Συνεκτιμώντας τις ευρύτερες κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις της συγκυρίας, επιλέξαμε να διατρέξουμε αναστοχαστικά και τους δύο αιώνες της νεοελληνικής περιπέτειας αναδεικνύοντας και φωτίζοντας στιγμιότυπα, όψεις, γενεαλογίες αλλά και αθέατες πτυχές της απο τη σκοπιά της τέχνης. Προφανώς είναι αδύνατο, στο πλαίσιο μιας συλλογής κειμένων, να αποπειραθεί κανείς μια μεθοδική έρευνα για κάθε είδος καλλιτεχνικής πρακτικής ή έναν καθολικό αναστοχασμό για μια τόσο μεγάλη περίοδο. Κάτι τέτοιο θα αποτελόυσε, ούτος ή αλλιώς, μιας άλλης τάξης εγχείρημα. Πολύ περισσότερο, δεν θα μπορούσαμε να εισηγηθούμε έναν μονοσύμαντο τρόπο θεώρησης και ερμηνείας των καλλιτεχνικών τεκμηρίων και της βιογραφίας τους. Αντίθετα, όπως θα διαπιστώσετε διαβάζοντας τα σαράντα επτά κείμενα που απαρτίζουν τον τόμο, ο χαρακτήρας των προσεγγίσεων είναι πολυπρισματικός. Στόχος μας ήταν εξαρχής να ανασύρουμε θραύσματα ιστορίας -έργα ανθρώπων, γεγονότα, ίχνη μακράς διαρκείας και τομές, μετέωρα επίδικα, υπόγειες δυναμικές, στερεότυπα, κυρίαρχα κοσμοείδωλα, ρωγμές και αντιστάσεις- όπως ανιχνεύονται στο σώμα της τέχνης, στα διάφορα είδη πολιτισμικής - καλλιτεχνικής πρακτικής και καλλιτεχνικών μορφών έκφρασης: την ποίηση, τη λογοτεχνία, τη μουσική, και το τραγούδι, το θέατρο, τον κινηματογράφο, τον χορό, τα εικαστικά, τη φωτογραφία, τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, τη λαϊκή αφήγηση.

Το πλαίσιο εντός του οποίου τοποθετούνται τα δοκίμια κριτικής αυτού του τόμου, συντάσσεται από δύο κείμενα που τα χωρίζουν επτά αιώνες! Συγκεκριμένα, το Δεκαήμερο του Βοκκακίου και μια σύγχρονη παρωδία βασισμένη στην Έρημη Χώρα του Τ.Σ. Έλιοτ. Πέραν του κοινού θέματος μιας θανατηφόρας πανδημίας, που πρόσθεσε στο λεξικό τον όρο «καραντίνα», ο Βοκκάκιος σημειώνει πως το κακό ενέσκηψε λόγω των δικών μας άνομων, αμαρτωλών συναλλαγών! Στη μακρά διάρκεια αυτών των αιώνων, τίποτα δεν μεσολάβησε ώστε να αλλάξουν τα διευθαρμένα ήθη μας. Ο Βοκκάκιος, ωστόσο, ελλείψει εμβολίων, μας πρόσφερε έναν άλλο αισιόδοξο τρόπο διαφυγής απο το κακό: αυτόν της αέναης μυθοπλασίας.