Κώστας Δουζίνας
< πίσω στους Συγγραφείς

Ο παρών τόμος στοχάζεται τη σκοτεινή πλευρά της εποχής μας, την αρνητικότητα την οποία κάθε ριζοσπαστική πολιτική στρατηγική πρέπει να αντιμετωπίσει, να διαχειριστεί και να μετασχηματίσει. Η αρνητικότητα εμφανίζεται είτε ως μια διαλεκτική στιγμή διέλευσης είτε ως επιστροφή του κακού σε πολλές μορφές: ως η βιοπολιτική διακυβέρνηση, η αυταρχική στροφή των δημοκρατιών, τα οικονομικά της ανισότητας, η πανδημία, ο περιορισμός κατ' οίκον και η κατάσταση εξαίρεσης, η πολιτική του φόβου, οι πολλαπλές παραβιάσεις ελευθεριών και δικαιωμάτων, κυρίως δε η επιστροφή του πολέμου. Όλα αυτά συνδυάζονται στον νεο-συντηρητισμό, τον νεοφιλελευθερισμό και τον ακροδεξιό λαϊκισμό και δημιουργούν μια σημαντική πρόκληση για τη δημοκρατία και την αριστερά.Ο φόβος του θανάτου είναι κυριολεκτικά πανδημικός. Άτομα, τάξεις και μάζες ζουν σε κατάσταση συνεχούς αρνητικότητας. Το να ζεις διαρκώς μαζί με το θάνατο περιορίζει τη φαντασία, αποτρέπει τη σκέψη που αξίζει το όνομά της, πόσο μάλλον μιαν τέτοια για μια άλλη καλύτερη ζωή και κοινωνία. Αυτός ο τόμος απεικονίζει τις σύγχρονες πολιτικές προκλήσεις για τους θεσμούς, τα κοινωνικά κινήματα και τις πολιτικές στρατηγικές. Ελπίζει να συμβάλλει στη δημιουργία αποτελεσματικών αντιστάσεων και στην απόρριψη των ρατσιστικών, πατριαρχικών και αυταρχικών ιδεολογιών και πρακτικών που αποτελούν τον πυρήνα τουακροδεξιου λαϊκισμού. Ταυτόχρονα, επιδιώκει να συμβάλλει στη δημιουργία ενός μεγάλου λαϊκού δημοκρατικού χειραφετητικού μετώπου στην Ευρώπη και πέρα από αυτή. 

Αυτός ο τόμος είναι η πρώτη προσπάθεια Ελλήνων και ξένων διανοουμένων και πολιτικών να τοποθετήσoυν την εμπειρία του ΣΥΡΙΖΑ στο πλαίσιο των σύγχρονων θεωρητικών συζητήσεων. Ποιες ήταν οι απαντήσεις του κράτους στις πολιτικές του ΣΥΡΙΖΑ; Τι περιθώριο ελιγμών υπήρχε στις διαπραγματεύσεις με τους δανειστές; Τι είδους αντίσταση και ποια βοήθεια συνάντησε η κυβέρνηση από τα κοινωνικά κινήματα και την κοινωνία των πολιτών; Ποιες ήταν οι προτεραιότητες της κυβέρνησης; Γενικότερα, ποια μαθήματα μπορούν να πάρουν η ελληνική και η ευρωπαϊκή Αριστερά από την εμπειρία του ΣΥΡΙΖΑ; Με ποιον τρόπο η κλασική αλλά και η πρόσφατη αριστερή θεωρία βοηθούν σε αυτή τη διαδικασία; Ήταν το κόμμα προετοιμασμένο για τις προκλήσεις και τα καθήκοντα που θα αντιμετώπιζε; Πρόκειται για μια πρώτη καταγραφή που δεν συνιστά επίσημο απολογισμό αλλά μια συλλογή από εμπειρίες πολιτικών και πανεπιστημιακών που εξετάζονται από θεωρητική σκοπιά. Οι συγγραφείς χρησιμοποιούν την αριστερή θεωρία για να εξετάσουν τη διακυβέρνηση και την αριστερή εμπειρία ώστε στη συνέχεια να διορθώσουν την αριστερή θεωρία. Δίνουν μια αίσθηση των επιτυχιών, των αποτυχιών και των απογοητεύσεων ανθρώπων που έπεσαν στα βαθιά και έμαθαν την τέχνη της διακυβέρνησης και τους επικαθορισμούς της εξουσίας ενώ κυβερνούσαν. Η εμπειρία τους είναι πολύτιμη για την Αριστερά. Ο συμβιβασμός του 2015 και η ήττα του 2019 δείχνουν ότι αν δεν υπάρξει αλλαγή στην Ευρώπη, οι κυβερνήσεις μιας απομονωμένης Αριστεράς δεν μπορούν να επιβιώσουν με το πρόγραμμά τους ανέπαφο. Χρειαζόμαστε μια εκ νέου σύγκλιση των δυνάμεων της Αριστεράς, των Πράσινων και της Σοσιαλδημοκρατίας ενάντια στην αυξανόμενη απειλή του εθνικισμού, της ξενοφοβίας και της ακροδεξιάς.

Η μεταπολεμική Θεσσαλονίκη, πόλη «θεμελιωμένη» στην εκδίωξη διάφορων εθνοτικών ομάδων, κυρίως δε της πολυπληθούς εβραϊκής κοινότητας εξ ού και «πόλη φαντασμάτων», υφίσταται μεταπολεμικά μια «πολιορκία εκ των έσω», λέει ο ποιητής Μάρκος Μέσκος, από μια τάση υστερόβουλη, συμφεροντολογική χωρίς συλλογική ευαισθησία, μια τάση κατακτητική κάθε παρελθόντος και παρόντος δημόσιου χώρου με απαραίτητο «πνευματικό συμπλήρωμα» το εθνικό ιδεώδες. Η πλευρά αυτή είχε επικρατήσει έναντι μιας τάσης ιστορικά «αθώας» που ήθελε τη Θεσσαλονίκη πολυφυλετική, ανοιχτή στο μοντέρνο και συγχρόνως χωνευτήρι παραδόσεων. Απέκοπτε την εσωτερική επικοινωνία μεταξύ των πολλαπλών στοιχείων της ταυτότητας της πόλης, διέλυε κάθε συλλογική διαδικασία της ως πολιτικού σώματος, απέκλειε το μέλλον καθηλώνοντας την πόλη σε εσωτερικό αποκλεισμό ενός μέρους του ίδιου του εαυτού της ως συλλογικού ατόμου. Τα κείμενα του τόμου επιχειρούν να φωτίσουν «τα εργαστήρια του σκοτεινού Βαρδάρη», την αποσιωπημένη ιστορία της πόλης, τις ποικίλες ομάδες και σωματεία τα οποία δρουν και παράγουν ιδεολογία «από τα κάτω». Αλλά και αναζητούν τρόπους ώστε οι δημοκρατικές, ριζοσπαστικές και πολιτιστικές δυνάμεις της πόλης να υπερασπίσουν την κληρονομιά μιας πόλης ανοιχτής στον κόσμο.

Σπάνιο και σημαντικό βιβλίο. Ο Δουζίνας αναστοχάζεται με αφοπλιστική ειλικρίνεια πάνω στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα αριστερά κόμματα στην προσπάθεια να κυβερνήσουν και να προστατεύσουν μαχόμενα έθνη στην εποχή της χρηματιστικοποίησης και της παγκοσμιοποίησης. Καθώς είναι ένας από τους πιο οξυδερκείς θεωρητικούς των κριτικών νομικών σπουδών και της πολιτικής φιλοσοφίας της εποχής μας, έχει προσφέρει ένα συναρπαστικό σύνολο από πολιτικούς θεωρητικούς στοχασμούς. Ειρωνικό, τραγικό, καυστικό και συγκινητικό, το βιβλίο του Δουζίνα είναι ένα απαραίτητο ανάγνωσμα για κάθε σοβαρό αριστερό στον κόσμο. Wendy Brown, Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Μπέρκλεϊ Όταν η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, που εκλέχθηκε το 2015 στην Ελλάδα, έδινε στον κόσμο ένα μάθημα κουράγιου και πίστης, ο πανεπιστημιακός Κώστας Δουζίνας, πρόσφατα εκλεγμένος με αυτή, έδινε ένα μάθημα διαύγειας, εξυπνάδας και φαντασίας. Η κύρια σκέψη του, που με σαφήνεια εκφράζει στο βιβλίο του, είναι ότι την πιο δύσκολη ώρα, η ιστορία δεν έχει τελειώσει, γιατί η αντίσταση είναι ριζωμένη στη ζωή και τα ιδανικά του ίδιου του λαού. Ανεξάρτητα από το αν κάποιος συμφωνεί ή όχι με τον Δουζίνα και τον «αριστερό ευρωσκεπτικισμό που μπορεί να σώσει την Ευρώπη», η πολιτική της αλήθειας που διατυπώνει στο βιβλίο θα αποδειχθεί εξαιρετικά χρήσιμη. Etienne Balibar, Πανεπιστήμιο του Κίνγκστον

Μια από τις κυρίαρχες αφηγήσεις της κρίσης είναι η αφήγηση των χρεοκοπημένων κρατών που γονατίζουν, υποκύπτοντας στα καπρίτσια των αγορών, και υπο-χρεώνονται σε θεραπείες λιτότητας. Το αναμφισβήτητο βασίλειο του φιλελευθερισμού είναι ταυτόχρονα εκείνο της επιχειρησιακής λογικής. Αρκεί να δείξουμε τις σπατάλες του κράτους για να αποδείξουμε την αναγκαιότητα της «μεταρρύθμισης», συνώνυμου των περικοπών και των αποκρατικοποιήσεων. Η επιχειρηματολογία ακλόνητη, τα συμπεράσματα που συνάγονται απολύτως πειστικά, ξεχνάμε όμως ότι προϋποθέτουν ένα λογικό άλμα: το κράτος δεν είναι επιχείρηση. Η δύναμη της ιδεολογίας είναι να παρουσιάζει σαν αυτονόητο κάτι που σε καμία περίπτωση δεν είναι. Γι’ αυτό και η πιο ισχυρή ιδεολογία είναι εκείνη που παρουσιάζει τον εαυτό της ως μη ιδεολογία. Τα κείμενα του τόμου προέρχονται από το συνέδριο «Το ελληνικό σύμπτωμα», που οργανώθηκε στο Πανεπιστήμιο Paris 8, στο Παρίσι, τον Γενάρη του 2013. Συναντήθηκαν στοχαστές από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, στην πλειοψηφία τους φιλόσοφοι, αλλά και οικονομολόγοι, ιστορικοί, άλλα μέλη της κοινότητας των «ανθρωπιστικών επιστημών», όπως και καλλιτέχνες. Ένα ανομοιογενές μείγμα, που ελπίζαμε ότι μπορεί να επιδράσει στον ίδιο το χαρακτήρα του συνεδρίου, αλλά και του παρόντος τόμου. Ο όρος σύμπτωμα στον τίτλο, που διαλέχτηκε για να μας τσιμπήσει, σαν σωκρατική μύγα, μεταφέρει ένα ειρωνικό στοιχείο αναφορικά με όλον αυτό τον κυρίαρχο λόγο της πολιτικής ιατρικοποίησης. Σε καμία περίπτωση το ζητούμενο δεν ήταν να αντικαταστήσουμε τους τεχνοκράτες ειδικούς, συνταγογραφώντας καινούριες –εναλλακτικές!– θεραπείες για τους λαούς. Από την άλλη, αν η ειρωνεία παραπέμπει σε ένα είδος άρνησης ή κριτικής, και επομένως και η απόκριση των κειμένων, ήταν όχι απλώς μια κατηγορία-καταγγελία της εφαρμοζόμενης «θεραπείας» αλλά και μια απάντηση, η διατύπωση μιας άλλης ιδέας για την υγεία και η ανάληψη ευθύνης γι’ αυτήν.

Μπορεί η σκέψη να προβάλει αντίσταση στην καταστροφή του νεοφιλελευθερισμού, στη βία, στον πόλεμο και την ηθική αποσάθρωση που αποτελούν κεντρικά χαρακτηριστικά των αρχών του 21ου αιώνα; Ποιος είναι ο ρόλος της κριτικής σε ένα περιβάλλον όπου η θεωρία αντιμετωπίζεται με κριτήρια μάνατζμεντ, που ανταμείβουν ό,τι είναι ακίνδυνο, συμβατικό, κοινότοπο; Παρουσιάζοντας τις μεγάλες σχολές της ριζοσπαστικής πολιτικής φιλοσοφίας και της κριτικής νομικής σκέψης, ο Κώστας Δουζίνας υποστηρίζει ότι στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, του εκσυγχρονισμού και του κοσμοπολιτισμού κινούμαστε μεταξύ του μηδενισμού της ανικανοποίητης επιθυμίας και της επίπλαστης αξίας των εθνικισμών και των θρησκειών. Απέναντί τους στέκεται η παρρησία της σκέψης και της αντίστασης. Οι κοσμοπολιτισμοί της εξουσίας καταλήγουν κάθε φορά σε αυτοκρατορικές περιπέτειες. Ακολουθώντας τον Διογένη, τον Ζήνωνα, τον Μπένγιαμιν και τον Ντερριντά, ο «κοσμοπολιτισμός που έρχεται» οικοδομείται εδώ και τώρα, με φίλους, με πράξεις φιλοξενίας, στις πόλεις της αντίστασης. Αυτό που μας συνδέει με ένα μετανάστη, μια Παλαιστίνια ή έναν άνεργο Έλληνα δεν είναι ότι είμαστε όλοι άνθρωποι με δικαιώματα, πολίτες με ταυτότητα ή μέλη μιας κλειστής κοινότητας αλλά η απόλυτη μοναδικότητά μας και η συνολική μας ευθύνη, πέρα από τον πολίτη και τον άνθρωπο, πέρα από το εθνικό και το διεθνές. Ο κόσμος που έρχεται είναι ο κόσμος της πραγματικής δημοκρατίας του οποιουδήποτε και του καθενός. Η πόλη, οι άπειρες συναντήσεις μοναδικοτήτων στο Σύνταγμα, στις πλατείες, στην αλληλεγγύη. Έτσι αναμετριέται η ριζική επιθυμία με τις καταστροφές του παρελθόντος και με την υπόσχεση του μέλλοντος και μιας δικαιοσύνης που υπερβαίνει κάθε νόμο, σύνταγμα ή δικαίωμα.