Συλλογικός τόμος αφιερωμένος στη μνήμη της Άννας Ποταμιάνου 1926-2021

Η ποίηση ως μαρτυρία με επίκεντρο το τραύμα και το πάσχον σώμα. Ιταλόγλωσσα ποιήματα εκτοπισμένων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης: πρόκειται για Ιταλοεβραίους (Πρίμο Λέβι, Έντιθ Μπρουκ), για αντιστασιακούς (Λοντοβίκο Μπαρμπιάνο ντι Μπελτζοϊόζο, Κουίντο Οζάνο, Μπρούνο Βαζάρι, Μίρκο Τζιουζέπε Κάμια) και για αιχμάλωτους πολέμου (Μπρούνο Λόντι).Τα ποιήματα «συνομιλούν» με τα αφηγηματικά κείμενα αρκετών από τους προαναφερθέντες, αλλά και με μαρτυρίες, όπως εκείνες των Λιλιάνα Σέγκρε, Γκότι Μπάουερ, Τζιουλιάνα Τεντέσκι.Μέσα από τον ποιητικό λόγο αναδύονται οι πτυχές, καθώς και οι συνέπειες της φρίκης στη μετέπειτα ζωή των επιζώντων: η κακοποίηση, η βία, η έκθεση του σώματος σε εξαιρετικά δυσμενείς καιρικές συνθήκες, η απώλεια της θηλυκότητας για τις κρατούμενες, η αφόρητη δίψα, η νόσος της πείνας (hunger disease), η Μετατραυματική Αγχώδης Διαταραχή (PTSΑναπόφευκτα, γνωστικά πεδία, όπως η ψυχολογία, η ψυχανάλυση και οι νευροεπιστήμες, σε συνδυασμό με την αναφορά στο ιστορικό πλαίσιο συμβάλλουν στη διεπιστημονική προσέγγιση του θέματος.Σημείο εκκίνησης αποτελούν τα ποιήματα του Πρίμο Λέβι, του οποίου άλλωστε η μαρτυρία αποτελεί βασικό σημείο αναφοράς, καθώς η διεισδυτική του ματιά καθιστά τα έργα του με τίτλο Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος και Αυτοί που βούλιαξαν και αυτοί που σώθηκαν κορυφαία δείγματα στρατοπεδικής λογοτεχνίας.

Πως νοηματοδοτούν οι νέές και οι νέοι τη δημοκρατία; Τι σκέφτονται για τους πολιτικούς θεσμούς και τις συλλογικες διαδικασίες αποφάσεων; Συμμετέχουν στα κοινά, με ποιόν τρόπο; Σε τι ιδέες πιστεύουν; Πως αντιλαμβάνονται το κοινωνικό γίγνεσθαι και πως φαντάζονται το μέλλον; Τι γνώμη έχουν για μια σειρά επίκαιρα κοινωνικά ζητήματα; Και ευρύτερα: Πως γίνεται σήμερα αντιληπτή η κρίση της δημοκρατίας;Ποιά στερεότυπα και ποιές «αυτονόητες» στάσεις ορίζουν την πολιτική συμμετοχή ή την αποχή; Ποιά είναι η δομή, ποιά τα σχήματα και ποιές οι αντιφάσεις και οι ρωγμές του καθημερινού λόγου για την κοινωνία και την πολιτική; Πως μέσα σε αυτόν αρθρώνονται αναζητήσεις, αντιστάσεις και οράματα της γενιάς που τώρα «αναλαμβάνει»Αυτά είναι τα ερωτήματα στη βάση των οποίων η ερευνητική ομάδα που υπογράφει τον ανά χείρας τόμο συγκεντρωσε το υλικό που παρουσιάζεται εδώ.

Γιορτές. Γιατί κάποιοι άνθρωποι τις βλέπουν σαν φασαρία ενώ άλλοι τις προσμένουν με λαχτάρα και τις οργανώνουν με χαρά; Ονομαστικές γιορτές, γενέθλια, εθνικές, δανεισμένες από χώρες του εξωτερικού, θρησκευτικές. Γιορτάζουν οι άνθρωποι σήμερα; Οι ήρωες του βιβλίου αγαπούν τις γιορτές –ή έτσι λένε– και νοηματοδοτούν τον χρόνο τους με βάση τις γιορτές στο ημερολόγιο. Όμως το 2019 είναι η χρονιά που δεν γιορτάζει κανείς τους. Η μόνη που κάνει πάρτι είναι η πραγματικότητα. Ίσως οι γιορτές είναι οι άνθρωποί μας. Ίσως οι γιορτές είναι η νιότη μας. Ίσως οι γιορτές είναι η αγάπη και το μοίρασμά της. Η Στέφη μαθαίνει πολλά το 2019. Αρκετά απ’ αυτά δεν θα ήθελε να τα μάθει. Το ίδιο και οι άνθρωποι που αγαπάει. Μεγαλώνουν σε μια Ελλάδα που νοσεί, μια Αθήνα που φλέγεται, μια χρονιά που παίρνει χωρίς να λογαριάζει τίποτα. Ας επιβιώσει όποιος γιορτάζει καλύτερα. Ας επι-βιώσει όποιος καταφέρει να γιορτάζει και στο τίποτα.

Αρχές της δεκαετίας του 1950 στο Ουισκόνσιν των ΗΠΑ ένα νεογέννητο αγόρι παραδίδεται στην Κοινωνική Υπηρεσία της Καθολικής Αρχιεπισκοπής. Η νεαρή μητέρα δηλώνει ότι δεν μπορεί και δεν θέλει να το κρατήσει. Ο πατέρας είναι άγνωστος και η μητέρα κάνει ό,τι μπορεί για να αποκρύψει την ταυτότητά του. Η υπηρεσία θεωρεί ότι πριν δοθεί το παιδί για αναδοχή ή τεκνοθεσία πρέπει να διαπιστωθεί η φυλετική του καταγωγή. Βλέπεις, ο μικρός Ντάνιελ έχει νεγροειδή χαρακτηριστικά. Η «υπόθεση Ντάνιελ Τράτμαν» εξελίσσεται σε αστυνομική έρευνα.Η Ιστορία ενός παιδιού της αυστριακής Άννας Κιμ μιλάει για την καταγωγή, την ταυτότητα, τον ρατσισμό, την περιθωριοποίηση και τον τρόπο που βιώνουν και αντιλαμβάνονται οι «ξένοι» τη θέση τους στην κοινωνία. Η αφηγήτρια, συγγραφέας από την Αυστρία, αυστροκορεατικής καταγωγής η ίδια, μαθαίνει για τον Ντάνιελ το 2013 από διηγήσεις της λευκής γυναίκας του και από τον φάκελο της κοινωνικής υπηρεσίας της Αρχιεπισκοπής. Η ιστορία διαδραματίζεται στις δεκαετίες του 1950 και του 2010 στο Γκριν Μπέι του Ουισκόνσιν και στη Βιέννη.Η ταυτότητα ως πρόβλημα, λέει η Άννα Κιμ σε συνέντευξή της, είναι αποτέλεσμα της πολιτικής που θεωρεί την αφομοίωση λύση για τα πάντα, την ένταξη στην κοινωνία υποχρέωση αποκλειστικά των μειονοτήτων και της αντίληψης ότι η μετανάστευση είναι έγκλημα.

Είκοσι πέντε διηγήματα, που τα συνέχει η τρυφερή ματιά στον κόσμο. Αναπάντεχες διαδρομές, μικρές ή μεγάλες μετατοπίσεις, νήματα μνήμης, χρώματα, ήχοι, γεύσεις και μυρωδιές ζωής. Ιστορίες ανθρώπων, αλλά και ζώων και πραγμάτων, που συχνά μοιάζουν έμψυχα.Γυναίκες και άντρες κουβαλούν τις αποσκευές της καθημερινότητάς τους, με τα συναισθήματα, τα διλήμματα, τις συγκρούσεις, τις αντιφάσεις τους, τα μυστικά τους. Αφηγήματα που κορφολογούν μικρές και μεγάλες στιγμές, αναδεύουν μνήμες, έρωτες, οικογενειακές σχέσεις, στάσεις και αξίες ζωής, σχηματίζοντας το ψηφιδωτό της ανθρώπινης περιπέτειας. Εξιστορήσεις σύγχρονες και παλιές, στιγμές της Ιστορίας, προσφυγικές πορείες, το παρελθόν και το μέλλον σε μια σφιχτή χειραψία ζωής. Ρεαλιστικές αφηγήσεις σε πρώτο, δεύτερο ή τρίτο πρόσωπο, με κάποιες αποκλίσεις προς το υπερβατικό, με μια στοχαστική γραφή, αναδεικνύουν την πολυμορφία των φωνών και των ανθρώπινων συναισθημάτων. Διηγήματα φτιαγμένα από ποικίλα υλικά και διαφορετικούς τόνους εκπέμπουν μια λεπτή, διάχυτη μυρωδιά, ένα άρωμα ανθρωπιάς και ψυχικής θέρμης.

Η Καρίνα έχει εκδώσει το πρώτο της βιβλίο, δυσκολεύεται όμως να ξεκινήσει τη συγγραφή του δεύτερου. Ο Παύλος Μ., ένας καταξιωμένος λογοτέχνης που ζει απομονωμένος στο σπίτι του, την καλεί να συγκατοικήσουν και από κοινού να γράψουν το επόμενο βιβλίο τους. Εκείνη δέχεται. Η συμβίωση τους ξεκινά, παρέα με τον Ρατ, έναν γάτο που δεν νιαουρίζει ποτέ. Πόσα αποκαλύπτουμε για τη ζωή μας μιλώντας για αυτή; Αφηγούμαστε τις ιστορίες μας για να τις μοιραστούμε ή για να τις αφήσουμε πίσω; Τι είναι αλήθεια και τι φανταστικό στην ανάμνηση; Ο Παύλος και η Καρίνα θα δημιουργήσουν μια νέα ιστορία, που όμοιά της δεν έχει υπάρξει ποτέ. «Όταν οι νεκροί διοργανώνουν πάρτι, οι παρευρισκομένοι μου ζητούν κάθε φορά να πω την ίδια ιστορία, δηλαδή το πως πέθαινα.Δεν είναι παράξενο που συμβαίνει αυτό γιατί ο τρόπος που χάθηκα είναι παγκοσμίως γνωστός, δεν ρουφάει κάθε μέρα η Γη ανθρώπους ενώ έχουν ξαπλώσει για έναν απογευματινό υπνάκο, ούτε τους καταβροχθίζει με αποτέλεσμα να μη βρεθεί ποτέ το πτώμα τους. Όμως εγώ κουράστηκα να ζω και να ξαναζώ τον θάνατό μου. Πολύ θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας κάτι άλλο, κάτι που ακόμα ζεσταίνει κάθε κύτταρό μου.» 

Δέκα χρόνια μετά το δεύτερο άλμπουμ της πολυμελούς ορχήστρας Μητέρα Φάλαινα Τυφλή, ο Διαμαντής Διαμαντίδης επιστρέφει και παραδίδει, με την ανεκτίμητη βοήθεια και συνεισφορά σπουδαίων μουσικών και συνεργατών που καιρό τώρα τον αποκαλούν με το μικρό του όνομα (Διαμαντής), το πρώτο του προσωπικό άλμπουμ σε μορφή εικονογραφημένου βιβλίου (comics) με CD. Σε μουσική παραγωγή «Πλαγκτόν» και σκίτσο της εικονογράφου Αγγελικής Σαλαμαλίκη, το «44» συγκεντρώνει 8 τραγούδια (4+4) που αποτελούν «μια καταγραφή του πως μπορεί ν’ αλλάξει ολοκληρωτικά η ζωή κάποιου, σχεδόν από τη μια στιγμή στην άλλη.». Πρόκειται για κάτι που, όπως αναγράφεται και εντός του βιβλίου, «δεν έγινε και τόσο ξαφνικά».Οι καθημερινές προκλήσεις, η πραγματική έννοια της οικογένειας και «η αγάπη και το πάθος να δημιουργήσουμε κάτι ακόμα με καλή παρέα […]», όλα αποτελούν τη βασική έμπνευση για τα τραγούδια του Διαμαντή που περιλαμβάνονται σε αυτό το άλμπουμ, ενώ, την ίδια στιγμή, τα ασπρόμαυρα σκίτσα της Αγγελικής Σαλαμαλίκη αποτυπώνουν με καλαισθησία και πιστότητα το νόημα των τραγουδιών στον καμβά του. Τα τραγούδια που περιλαμβάνονται στο «44» είναι: Ονειρεύτηκα / Ό,τι κάνω / Το μόνο που μετρά / Ρο / Ρίτα Χέιγουορθ / Χόρεψε / Κάτω απ’ το χαλί / Όλο και πιο λίγα και μπορούν να διαβαστούν και ως 1-2 αράδες που ίσως να συμπυκνώνουν το κεντρικό μήνυμα του άλμπουμ «44».

Είναι εκπληκτική στις δημιουργίες του Γιαν Φαμπρ η επανανακάλυψη ενός εξεγερμένου σώματος που οδηγεί σε μια νέα πολιτική ευθύνη, σε μια νέα Ηθική, σε έναν νέο Ουμανισμό. — Θεόδωρος Τερζόπουλος Αυτό το βιβλίο περιλαμβάνει μεγάλο μέρος της φιλοσοφίας του Γιαν Φαμπρ, όση μπορεί να στριμωχτεί σε λέξεις και να παραδοθεί με τη μορφή διαισθήσεων, ασκήσεων και αυτοσχεδιασμών. Στα εξήντα του χρόνια είναι πλέον ένας Δάσκαλος του θεάτρου, της περφόρμανς. — Richard Schechner Κρατάτε στα χέρια σας την παιδαγωγική της θεατρικής πράξης του Γιαν Φαμπρ, ένα ποιητικό εγχειρίδιο που επαναπροσδιορίζει ριζικά την υποκριτική και τη διδασκαλία της στον 21ο αιώνα. Δεν θα περιμέναμε τίποτα λιγότερο από τον κορυφαίο Δάσκαλο του θεάτρου της εποχής μας, που συνεχίζει να καθορίζει εκ νέου τις δυνατότητες και τα όρια της τέχνης του σε κάθε νέα θεατρική δημιουργία. — Σύλβια Σολακίδη, μεταφράστρια Το θέατρο του Γιαν Φαμπρ είναι μια φλόγα που πλήττει στην καρδιά με ένταση που είναι ανεξάρτητη από την ιδέα. Αυτό το βιβλίο, που συγκεντρώνει σαράντα χρόνια ασκήσεων και διδασκαλίας, ακούγεται σαν πρόκληση σε αυτούς οι οποίοι πρόκειται να δημιουργήσουν θέατρο, σαν προειδοποίηση: Καείτε μέσα στη μορφή. — Romeo Castellucci Αυτό το βιβλίο αποτελεί απόπειρα να οδηγηθούν οι επίδοξοι Περφόρμερ στον χώρο της ακραίας –και συχνά άβολης– ειλικρίνειας του Γιαν Φαμπρ. Σε αυτό το βιβλίο ο Φαμπρ ενσωματώνει τεχνικές και μεθόδους που εγκαινιάστηκαν από άλλους πρωτοπόρους του θεάτρου, αλλά τις ωθεί περαιτέρω μέσα στις άρρητες περιοχές του σώματος και της ψυχής, αναζητώντας να μετασχηματίσει τους καλλιτέχνες σε αυτό που ονομάζει «Πολεμιστές του Κάλλους». — Mikhail Baryshnikov Να το αποκτήσετε. Να το διαβάσετε. Να εξασκηθείτε. — Marina Abramovic

Αν και σήμερα η διαφήμιση ταξιδεύει με γοργούς ρυθμούς μέσω της ψηφιακής τεχνολογίας και του διαδικτύου, η σύγχρονη ελληνική μητρόπολη εξακολουθεί να κατακλύζεται από τα απομεινάρια των τεράστιων διαφημιστικών πινακίδων που εμφανίστηκαν τις τελευταίες δεκαετίες στο οδικό δίκτυο εντός και εκτός του αστικού ιστού. Στην παρούσα έρευνα εξετάζονται επτά περιπτώσεις τέτοιων κατασκευών, οι οποίες τοποθετήθηκαν στην Αττική τη δεκαετία του 1980 με σκοπό την προώθηση διαφημιστικών μηνυμάτων. Ο όρος «μνημείο» υπογραμμίζει την επικράτηση της μνήμης ως κυρίαρχου σημείου αναφοράς για την ανάδειξη αξιόλογων ανθρώπινων δημιουργημάτων. Η παραμονή των εκτός λειτουργίας διαφημιστικών πινακίδων ενεργοποιεί στη μνήμη τη συνθήκη της καταναλωτικής λήθης, όπως ορίζεται από τον Smithson, και τα αποτελέσματα αυτής μετά την έναρξη της Διεθνούς Χρηματοπιστωτικής Κρίσης. Η επιλογή του κρατικού μηχανισμού να αδιαφορεί για την ύπαρξή τους ισοδυναμεί με σιωπηρή παραδοχή της αντιμνημειακότητάς τους. Όταν συγκριθούν με συνθήκες εικαστικού ενδιαφέροντος, παρατηρείται ένα αξιοσημείωτο φαινόμενο. Η αναίρεση των ιδεών της ισορροπίας και της αρμονίας που επιτυγχάνεται ακούσια με αυτές τις ιδιότυπες, μνημειώδεις κατασκευές, είναι ανάλογη με αυτήν που εκούσια πρεσβεύουν κινήματα και σύγχρονες καλλιτεχνικές πρακτικές. Για τον MikelDufrenne αυτή η μορφή τέχνης ισοδυναμεί με μια στάση διαμαρτυρίας και, κατ’ επέκταση, κριτικής στην εξουσία. Στόχος του παρόντος βιβλίου είναι, μέσω των αξιών της αντικουλτούρας, να διερευνηθεί ο αντιμνημειακός χαρακτήρας των διαφημιστικών πινακίδων και να αξιολογηθεί η παραμονή τους στον δημόσιο χώρο, καθώς και οι δυνατότητες που παρέχουν για μελλοντικές καλλιτεχνικές παρεμβάσεις.

Ο παρών τόμος αποτελεί μια συμβολή στη δημόσια συζήτηση για το #MeToo στην Ελλάδα. Η συζήτηση αυτή, που είναι ήδη πλούσια και γόνιμη σε προβληματισμούς, αποτελεί ένα σύγχρονο κεφάλαιο της ιστορικής πορείας του φεμινιστικού κινήματος στη χώρα μας.Παρότι το #MeToo δεν είναι μόνο μια ιστορία φωνής και επιβίωσης αλλά και σιωπής και αποκλεισμού για ήδη περιθωριοποιημένες κατηγορίες θηλυκοτήτων, όπως έχουν ήδη καταδείξει σχετικές έρευνες, το βασικό επιχείρημα του συλλογικού μας τόμου είναι ότι το κίνημα αυτό υπήρξε καταλύτης στη διαδικασία αναδιαμόρφωσης του δημόσιου λόγου γύρω απ’ τη σεξουαλική βία στην Ελλάδα όπως και στον κόσμο. Κι ενώ ο διάλογος γύρω απ’ το ζήτημα αυτό συνεχίζει να είναι ενεργός, ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης δεν έχει εξερευνηθεί επαρκώς. Οι συμμετοχές αυτού του τόμου αποτελούν, λοιπόν, μια πρώτη προσπάθεια να ανοίξει η συζήτηση για τις μιντιακές διαμεσολαβήσεις του #MeToo σε άλλες δυτικές χώρες όπως και στη χώρα μας. Οργανωμένος σε δύο διακριτές ενότητες, αποτελείται αφενός από δοκίμια πάνω στην αγγλοαμερικανική πρόσληψη του #MeToo, και αφετέρου από μια σειρά μελετών για το ελληνικό #MeToo στα ΜΚΔ, στην τηλεόραση και στον Τύπο.

Γιατί η ενσωμάτωση των ψηφιακών τεχνολογιών στις επιτελεστικές τέχνες, όπως το θέατρο, η μουσική, η performance art, θεωρείται συχνά απειλητική για τη ζωντανότητά τους, δηλαδή για τη φυσική ενσώματη παρουσία καλλιτεχνών και κοινού στον ίδιο φυσικό χώρο και χρόνο;Διερευνώντας τη συζήτηση που αναπτύσσεται γύρω από αυτό το ερώτημα, η συγγραφέας διαπιστώνει ότι οι απόψεις που διατυπώνονται στο πεδίο των σπουδών επιτέλεσης (και άλλα συναφή αντικείμενα), μολονότι πολλές και διαφορετικές, είναι συνήθως θεμελιωμένες στο δίπολο πραγματικότητα-δυνητικότητα, και εγκλωβισμένες στις αντιφάσεις που προκύπτουν από αυτό. Η συζήτηση φανερώνει μια αγωνία, η οποία αφορά όχι την οντολογία της επιτέλεσης, αλλά την οντολογία του ανθρώπου, και ανακυκλώνει, στα σύγχρονα τεχνοπολιτισμικά συμφραζόμενα, προβλήματα (επιστημολογικά, ηθικά και πολιτικά) που συνδέονται με το γνωστό δίπολο φύση-πολιτισμός. Το βιβλίο αξιοποιεί προβληματισμούς ανθρωπολόγων, το έργο των οποίων εντάσσεται (ρητά ή άρρητα) κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, σε ποικίλα ρεύματα του μετανθρωπισμού, και προτείνει έναν διαφορετικό τρόπο κατανόησης της ψηφιακής επιτέλεσης: ως πεδίο ανάδυσης νέων ενσώματων υποκειμένων, τα οποία συγκροτούν και κατοικούν νέους χώρους και χρόνους, και συνεπώς αμφισβητούν περαιτέρω, στο επίπεδο τόσο της ζώσας και βιωμένης εμπειρίας όσο και της γνώσης αυτής της εμπειρίας, επίμονες βιολογικές και ουσιοκρατικές εννοιολογήσεις του ανθρώπου και της φύσης (του).