Σπύρος Μητροσύλης
< πίσω στους Συγγραφείς

Το βιβλίο αυτό είναι ένας τιμητικός τόμος για τον Θανάση Τζαβάρα και έχει γραφτεί από τους μαθητές και φίλους του. Περιέχει κείμενα που ακολουθούν τους τομείς της επιστημονικής του παρουσίας και παραγωγής ανάμεσα στους δύο πόλους της Νευροψυχολογίας και της Ψυχανάλυσης, με περάσματα από τη νευρολογία, την ψυχιατρική, τη λογοτεχνία και την ιστορία. Μια σειρά από φαινομενικές ασυνέχειες, με μια απόλυτα λογική συνέχεια και ενότητα: Όλοι ξέραμε ότι υπάρχει εγκέφαλος και ότι υπάρχει ψυχισμός, αλλά καθώς περιχαρακωνόμαστε ο καθένας στον τομέα του καταλήγουμε να πιστεύουμε ότι η αλήθεια βρίσκεται στη δική μας μεριά, στο δικό μας αντικείμενο. Ο Τζαβάρας μας έμαθε ότι δεν υπάρχει ή το ένα ή το άλλο, και το βιβλίο αυτό είναι η ευκαιρία της συνύπαρξής μας. Τα κείμενα μοιράζονται σε τρεις θεματικές ενότητες, ακολουθώντας αυθαίρετα τα πεδία επιστημονικού ενδιαφέροντος του Θανάση Τζαβάρα: τη νευροψυχολογία, την ψυχανάλυση και τη μεταιχμιακή, διεπιστημονική σύνθεση.

Ο όρος αρνητικό χρησιμοποιείται στην ψυχαναλυτική ορολογία συνήθως ως απαξιωτικός προσδιορισμός. Όμως ο Φρόυντ είχε την αντίληψη ότι είναι μια κρίσιμη έκφραση, η οποία δεν συνδέεται μόνο με παθολογικές διεργασίες, αλλά διατρέχει ολόκληρη την ψυχική ζωή. Εκείνος που επεξεργάστηκε ιδιαίτερα το «αρνητικό» είναι ο Αντρέ Γκρην. Εκκινώντας από τη φιλοσοφική σκέψη του Χέγκελ τις ψυχαναλυτικές συνεισφορές του Winnicott, του Bion και άλλων, αλλά αντλώντας και από πλούσια κλινική εμπειρία, ο Γκρην οργάνωσε μια πολυεπίπεδη έννοια που άνοιξε νέες προοπτικές στην ψυχαναλυτική πράξη και σκέψη.Ωστόσο το αρνητικό παραμένει μια «σκοτεινή», «δύσβατη» οντότητα που συχνά οδηγεί σε παρανοήσεις. Στα άρθρα που συναπαρτίζουν αυτό τον τόμο αποτυπώνεται ο πλούτος αυτής της έννοιας, οι πολυσήμαντες εκφάνσεις της, οι κλινικές εφαρμογές της, οι αντιπαραθέσεις που τη συνοδεύουν και φωτίζεται η λειτουργική της αξία.

Η ερμηνεία κατέχει θεμελιακό ρόλο στην ψυχανάλυση. Αποτελεί ένα σημείο-κλειδί το οποίο συμπυκνώνει την εργασία του ψυχαναλυτή, τη θεωρητική του κατάρτιση, τις δυνατότητες τεχνικής που κατέχει, τη μέθοδο που ακολουθεί αλλά και τις ποιότητές του ως υποκειμένου. Βασικός στόχος της είναι να ανοίξει δρόμους ώστε ο αναλυόμενος να αποκτήσει πρόσβαση στις συγκρούσεις και τις επιθυμίες που ορίζουν τη ζωή του. Πασχίζει να άρει την απώθηση και να ανασύρει απόκρυφα συναισθήματα και ασυνείδητες πτυχές των λεγομένων και των πράξεών του, αναδεικνύοντας έτσι τις ιδιαίτερες όψεις της ψυχικής του οργάνωσης. Ο Φρόυντ υπογράμμιζε ότι η ερμηνεία προσπαθεί να συνταιριάξει υλικό που κινείται σε διαφορετικά επίπεδα ψυχικής δραστηριότητας, εκφέρεται τόσο με λέξεις όσο και με τη σιωπή, και συνδέεται άμεσα με το πλέγμα των μεταβιβαστικών και αντιμεταβιβαστικών φαινομένων. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητά της διηθείται και οριοθετείται από τη λειτουργικότητα του αναλυτικού πλαισίου, αλλά και από την επενέργεια των εκφράσεων της ενόρμησης θανάτου.Στα κείμενα που συναπαρτίζουν αυτόν τον τόμο φωτίζεται η φύση της ερμηνευτικής διαδικασίας τόσο σε ενήλικους όσο και σε εφήβους, καθώς και τα χαρακτηριστικά που φέρουν οι διάφοροι τρόποι ερμηνευτικής παρέμβασης.

Με αφορμή την έκδοση στα ελληνικά του βιβλίου των Francois Ansermet και Pierre Magistretti, με τίτλο «Τα ίχνη της εμπειρίας. Νευρωνική πλαστικότητα και η συνάντηση της βιολογίας με την ψυχανάλυση», ψυχαναλυτές και νευροεπιστήμονες συζητούν και σχολιάζουν θέματα που πραγματεύεται ο αναδυόμενος επιστημονικός κλάδος της Νευρο-ψυχανάλυσης. Η Μονογραφία περιέχει μια ανασκόπηση των σχέσεων της ψυχανάλυσης με τις νευροεπιστήμες και επισημαίνεται η ανάγκη να διατηρηθούν οι ιδιαιτερότητες του κάθε κλάδου / πεδίου έρευνας ώστε να μην υπάρξει ‘σύγχυση γλωσσών’. Τομείς δι-επαφής νευροεπιστήμης και ψυχανάλυσης που τονίζονται ιδιαίτερα στη Μονογραφία είναι: •Τα μνημονικά ίχνη, οι πολλαπλές εγγραφές της μνήμης, η μεταλλακτικότητα του ψυχισμού, η νευρωνική πλαστικότητα και τα όριά τους •ο πόνος που προκύπτει από σωματική βλάβη, ο ψυχικός πόνος, η μετατόπιση από το σωματικό πεδίο στο ψυχικό και αντιστρόφως •η έμφαση σε μεταβατικές διεργασίες που συμβάλλουν στην ψυχοσωματική ενότητα και στη σχέση με το περιβάλλον •αναφορές στις πρώιμες λειτουργίες και εγγραφές, σε σύνδεση με τον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο •η μίμηση στη νεογνική περίοδο, οι κατοπτρικοί νευρώνες και ο ρόλος της αντίληψης στην αρχή της ζωής - κατά το προλεκτικό στάδιο. Ο τρόπος που η ψυχαναλυτική εργασία μπορεί να ανακουφίσει ασθενείς με αφασία, με πρώιμα τραύματα, με σωματικά άλγη, αυτο-καταστροφικές πράξεις κλπ., περιγράφεται στα άρθρα της Μονογραφίας με κλινικά παραδείγματα.