Άννα Ποταμιάνου
< πίσω στους Συγγραφείς

Αυτό που ονομάζουμε σαγήνη ?μια εκθαμβωτική μαγεία που μας συνταράζει, ή μια σειρά από απατηλές εκλάμψεις, μια παγίδα? φωλιάζει στις καθημερινές συναλλαγές μας, αλλά στοιχειώνει ψυχικές εκφράσεις και συμπτώματα. Το αναλυτικό εγχείρημα έχει βασικό στόχο να διασφαλίσει την αυθόρμητη ανάδυση και εκδίπλωση της μεταβίβασης, ώστε να επιτευχθεί η επεξεργασία της. Ο αναλυτής δεν είναι σαγηνευτής, αλλά προσπαθεί να ενεργοποιήσει ψυχικές κινήσεις και να αποτρέψει την υποβολή και τη σαγήνη που ενυπήρχαν στην ύπνωση και την καθαρτική μέθοδο των απαρχών της ψυχανάλυσης. Όμως, καθώς συσσωρευόταν η κλινική εμπειρία, διαφάνηκε ότι η αναλυτική συνθήκη δεν είναι απόλυτα ουδέτερη, αλλά εμπεριέχει δυνατότητες σαγήνευσης. Αυτές οι πτυχές της μπορούν να λειτουργήσουν άλλοτε με έναν ήπια διεγερτικό τρόπο, αποκαλύπτοντας και ευοδώνοντας την ψυχική οργάνωση, και άλλοτε να αποκτήσουν τραυματικές διαστάσεις και να εγκλωβίσουν τον αναλυόμενο, παγώνοντας την ψυχική του πλαστικότητα. Έτσι, πίσω από τη διάσταση της σαγήνης διαμορφώνεται μια εύθραυστη ισορροπία. Από τη μια συντάσσονται η στήριξη, η αντι-αλλοτριωτική διαδικασία, η ευχαρίστηση, η διεργασία συμβολοποίησης και η ταυτισιακή ολοκλήρωση, ενώ από την άλλη καραδοκούν η αιχμαλωσία, η σύγχυση και η τελική ακύρωση του αναλυτικού διαβήματος. Στα κείμενα που συναπαρτίζουν αυτήν τη Μονογραφία επιχειρείται η διακρίβωση της θέσης που κατέχει η έννοια της σαγήνης στην ψυχαναλυτική θεωρία και στην κλινική πράξη. Διερευνάται η σχέση της με το αναλυτικό πλαίσιο, το τραύμα, την οργάνωση της ταυτότητας, την πρωταρχική σκηνή, αλλά και η συμβολή της στο χιού­μορ, στην καλλιτεχνική δημιουργία και στη διαμόρφωση των μύθων.

Η ερμηνεία κατέχει θεμελιακό ρόλο στην ψυχανάλυση. Αποτελεί ένα σημείο-κλειδί το οποίο συμπυκνώνει την εργασία του ψυχαναλυτή, τη θεωρητική του κατάρτιση, τις δυνατότητες τεχνικής που κατέχει, τη μέθοδο που ακολουθεί αλλά και τις ποιότητές του ως υποκειμένου. Βασικός στόχος της είναι να ανοίξει δρόμους ώστε ο αναλυόμενος να αποκτήσει πρόσβαση στις συγκρούσεις και τις επιθυμίες που ορίζουν τη ζωή του. Πασχίζει να άρει την απώθηση και να ανασύρει απόκρυφα συναισθήματα και ασυνείδητες πτυχές των λεγομένων και των πράξεών του, αναδεικνύοντας έτσι τις ιδιαίτερες όψεις της ψυχικής του οργάνωσης. Ο Φρόυντ υπογράμμιζε ότι η ερμηνεία προσπαθεί να συνταιριάξει υλικό που κινείται σε διαφορετικά επίπεδα ψυχικής δραστηριότητας, εκφέρεται τόσο με λέξεις όσο και με τη σιωπή, και συνδέεται άμεσα με το πλέγμα των μεταβιβαστικών και αντιμεταβιβαστικών φαινομένων. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητά της διηθείται και οριοθετείται από τη λειτουργικότητα του αναλυτικού πλαισίου, αλλά και από την επενέργεια των εκφράσεων της ενόρμησης θανάτου.Στα κείμενα που συναπαρτίζουν αυτόν τον τόμο φωτίζεται η φύση της ερμηνευτικής διαδικασίας τόσο σε ενήλικους όσο και σε εφήβους, καθώς και τα χαρακτηριστικά που φέρουν οι διάφοροι τρόποι ερμηνευτικής παρέμβασης.

Andre Green’s legacy to modern science and civilization is original and important. He was one of the major thinkers of modern psychoanalysis. A deep connoisseur of Freud’s writings, he opened new paths of thought and remained an active interlocutor, either in direct dialogue or in theoretical conversation, with philosophers, psychologists, neuropsychologists, anthropologists and of course with the most influential psychoanalysts of his era. He published more than 30 books, translated into many languages and a multitude of articles in psychoanalytical journals all over the world. One aspect of his work on applied psychoanalysis has produced studies on Greek tragedies and the work of artists and writers like Leonardo, Shakespeare, Conrad, Jorge Luis Borges and Henry James. The main themes of Green’s work are affects, representation and language and a metapsychological theory of temporality. He introduced the concept of the ‘Work of the Negative’ into the field of psychoanalysis comprising the dead mother syndrome, death narcissism, blank psychosis, etc. The collection of articles in the Hellenic Psycho-Analytical Society’s tribute to Andre Green touch upon some important aspects of his work: applied psychoanalysis, his clinical thinking, the vicissitudes of the concept of the negative, his dialogue with psychosomatics and the influence of the death drive in psychic functioning. The authors of this Monograph have known and worked with Andre Green in numerous encounters both in Paris and in Greece that he had visited many times, supporting the development of psychoanalytic training and honoring the Greek spirit and culture.

Ο όρος αρνητικό χρησιμοποιείται στην ψυχαναλυτική ορολογία συνήθως ως απαξιωτικός προσδιορισμός. Όμως ο Φρόυντ είχε την αντίληψη ότι είναι μια κρίσιμη έκφραση, η οποία δεν συνδέεται μόνο με παθολογικές διεργασίες, αλλά διατρέχει ολόκληρη την ψυχική ζωή. Εκείνος που επεξεργάστηκε ιδιαίτερα το «αρνητικό» είναι ο Αντρέ Γκρην. Εκκινώντας από τη φιλοσοφική σκέψη του Χέγκελ τις ψυχαναλυτικές συνεισφορές του Winnicott, του Bion και άλλων, αλλά αντλώντας και από πλούσια κλινική εμπειρία, ο Γκρην οργάνωσε μια πολυεπίπεδη έννοια που άνοιξε νέες προοπτικές στην ψυχαναλυτική πράξη και σκέψη.Ωστόσο το αρνητικό παραμένει μια «σκοτεινή», «δύσβατη» οντότητα που συχνά οδηγεί σε παρανοήσεις. Στα άρθρα που συναπαρτίζουν αυτό τον τόμο αποτυπώνεται ο πλούτος αυτής της έννοιας, οι πολυσήμαντες εκφάνσεις της, οι κλινικές εφαρμογές της, οι αντιπαραθέσεις που τη συνοδεύουν και φωτίζεται η λειτουργική της αξία.