Στην καθημερινή μας ζωή δεν αμφιβάλλουμε ότι οι αισθήσεις μάς παρουσιάζουν άμεσα την αντικειμενική πραγματικότητα, όμως διάφορα φαινόμενα όπως οι ψευδαισθήσεις και οι παραισθήσεις μάς οδηγούν να αναρωτηθούμε: Μήπως η πρόσβασή μας στον κόσμο μέσω της αισθητηριακής αντίληψης δεν είναι άμεση αλλά διαμεσολαβημένη; Υπάρχει άραγε ένα πέπλο της αντίληψης που παρεμβάλλεται ανάμεσα στο υποκείμενο και την πραγματικότητα; Το κλασικό αυτό φιλοσοφικό ερώτημα, γνωστό στη σύγχρονη συζήτηση ως το πρόβλημα της αντίληψης, παρουσιάζεται κυρίως με τους όρους της διαμάχης ανάμεσα στον άμεσο και τον έμμεσο ρεαλισμό. Η παρούσα εργασία αναλύει τις σύγχρονες θεωρίες αντίληψης υπό το πρίσμα αυτής της διαμάχης με κύριο άξονα το κομβικό επιχείρημα της ψευδαίσθησης. Έτσι εξετάζει το διαζευκτισμό, την αποβλεπτική θεωρία και την ενεργητική αντίληψη από την πλευρά του άμεσου ρεαλισμού καθώς και την επιρρηματική θεωρία και τη θεωρία των αισθητηριακών δεδομένων από την πλευρά του έμμεσου. Σε αντίθεση με την επικρατούσα τάση που ευνοεί τις θέσεις των άμεσων ρεαλιστών σε συνάρτηση με το κυρίαρχο φυσικαλιστικό κοσμοείδωλο, η συγγραφέας προτείνει την επανεκτίμηση της θεωρίας των αισθητηριακών δεδομένων. Υποστηρίζει ότι η θεωρία αυτή έχει πλεονεκτήματα έναντι των αντιπάλων της και καταλήγει στην αποδοχή του πέπλου της αντίληψης που μας κρύβει τα πράγματα καθ’ εαυτά.

Είναι η δημοκρατική εντολή μια πολυτέλεια σε συνθήκες κρίσης; Αλήθεια, υπό ποιες οικονομικές προϋποθέσεις υπάρχει πολιτική ελευθερία; Ο Ρουσσώ απαντά ότι μπορεί να υπάρχει πολιτική ελευθερία αν κανείς δεν είναι τόσο φτωχός, ώστε να πρέπει να πουλήσει τον εαυτό του για να ζήσει, και κανείς τόσο πλούσιος, ώστε να μπορεί να την αγοράσει. Ένα οικονομικό σύστημα που προϋποθέτει και αναπαράγει ένα τέτοιο ποιοτικό χάσμα, απειλεί, όντως, τη δημοκρατία. Η συγκυρία απεικονίζει μια μορφή αυτού του προβλήματος. Όταν παγκόσμιες κινήσεις κεφαλαίων αποβαίνουν αίφνης εις βάρος μιας χώρας, όταν η δημοκρατική εντολή εκβιάζεται στο όνομα φυσικών δυνάμεων πέραν κάθε δημοκρατικού ελέγχου, φανερώνονται τα όρια της δημοκρατίας του διχασμένου τούτου κόσμου.

Το βιβλίο αυτό αποτελεί μία μαρτυρία. Σύμφωνα με το ψυχαναλυτικό ήθος προέρχεται από συλλογή και καταγραφή λόγων βαρύτατα άρρωστων παιδιών και εφήβων στο πλαίσιο μιας προσωπικής ψυχαναλυτικής τους σχέσης με την συγγραφέα. Η ανάδυση του πρωτογενούς αυτού υλικού δεν μπορεί παρά να εκπλήξει: τα άρρωστα παιδιά και εφήβους απασχολεί πολύ περισσότερο η θέση τους μέσα στην επιθυμία των γονέων τους, στην οικογένειά τους, από την ασθένεια αυτή καθεαυτή.

Το βιβλίο αυτό παρουσιάζει τη σύγχρονη Οικονομική Θεωρία (Νεοκλασική Θεωρία και σύγχρονη Μικροοικονομική, Κεϊνσιανή θεωρία και σύγχρονη Μακροοικονομική, Μαρξική Οικονομική Θεωρία), διερευνώντας παράλληλα την εννοιολογική και επιστημολογική θεμελίωση καθεμιάς από τις διαφορετικές αυτές σχολές οικονομικής σκέψης. Η Πολιτική Οικονομία, όπως και οι άλλες κοινωνικές επιστήμες, δεν αποτελεί ένα ενοποιημένο θεωρητικό σύστημα, κατ’ αντιστοιχία με τις φυσικές επιστήμες ή τα μαθηματικά. Αντίθετα, αποτελεί μια σχισματική επιστήμη, με την έννοια ότι διαμορφώνονται στο εσωτερικό της διαφορετικές (και κατά κανόνα αντιμαχόμενες) θεωρητικές σχολές, που καθεμία οικοδομείται σε αναφορά με ένα ξεχωριστό θεωρητικό αντικείμενο και ένα ιδιαίτερο σύστημα εννοιών. Το κατά πόσο η καθεμία από τις σύγχρονες σχολές της Πολιτικής Οικονομίας μπορεί να ερμηνεύσει αποτελεσματικά τα φαινόμενα, και σε ποιο βαθμό τα θεωρητικά συμπεράσματά της ή τα πορίσματά της για την ακολουθητέα οικονομική πολιτική είναι συμβατά με εκείνα των άλλων σύγχρονων σχολών, αποτελεί επίσης αντικείμενο διερεύνησης του παρόντος βιβλίου.

Είμαστε ελεύθεροι; Είναι η ελευθερία συμβατή με τον ντετερμινισμό; Πώς συνδέεται η ελευθερία με την ηθική υπευθυνότητα; Αυτά είναι τα κεντρικά ερωτήματα στα οποία μπορεί να αναλυθεί το πρόβλημα της ελεύθερης βούλησης. Το ζήτημα της ανθρώπινης ελευθερίας είναι τόσο παλιό όσο και ο ίδιος ο φιλοσοφικός στοχασμός. Είναι όμως και πολύ επίκαιρο, καθώς τις τελευταίες δεκαετίες φιλόσοφοι νατουραλιστικής κυρίως κατεύθυνσης έχουν εισαγάγει νέα ερωτήματα, νέες εννοιολογικές διακρίσεις και μια νέα ορολογία, με βάση τα οποία συζητούν το πρόβλημα αλλά και επαναξιολογούν τις κλασικές θεωρίες. Με το «πρόβλημα της ελεύθερης βούλησης» δηλώνεται ακριβώς η ιδιαιτερότητα των όρων με τους οποίους διεξάγεται η σύγχρονη συζήτηση. Στο παρόν βιβλίο, ο συγγραφέας καταπιάνεται με αυτή τη σύγχρονη συζήτηση. Εξηγεί το πρόβλημα, ταξινομεί και παρουσιάζει τις διάφορες θεωρίες και διαλέγεται κριτικά μαζί τους. Στη διαμάχη μεταξύ συμβατοκρατών και ασυμβατοκρατών, ήπιων ντετερμινιστών και ελευθεροκρατών, παίρνει τελικά τη θέση των ελευθε­ροκρατών (οι οποίοι ως τέτοιοι είναι ασυμβατοκράτες) και προετοιμάζει το έδαφος για την υποστήριξη μιας νέας ελευθεροκρατικής θεωρίας, η οποία θα εγείρει τις λιγότερες δυνατές αιτιάσεις εναντίον της.

Η θέση πως «οι κοινωνικοί επιστήμονες πατούν στους ώμους γιγάντων», όπως οι Μαρξ και Βέμπερ, θα συναντούσε μάλλον την απαρέσκεια, ειδικά του δεύτερου. Αυτό δεν αναιρεί το ότι και οι δυο ανήκουν στους κλασσικούς, στο έργο των οποίων «καθρεφτίζονται» και οι επερχόμενες γενιές. Η κοινωνία - ιδιαίτερα στην κρίση που περνά σήμερα - έχει πολλά να διδαχθεί από την πολύπλευρη ανάγνωση του έργου του Βέμπερ: ο γερμανός κοινωνιολόγος (1864-1920) μάς εισάγει στον μεθοδολογικό προβληματισμό των κοινωνικών επιστημών που συμπυκνώνεται στο ερώτημα: πώς μπορούμε να κατανοούμε και να εξηγούμε την πραγματικότητα με τον πληρέστερο δυνατό τρόπο, παρά και πέραν των πεποιθήσεών μας. Οι συμβολές του παρόντος συλλογικού τόμου, με τη συμμετοχή διεθνώς αναγνωρισμένων μελετητών, πραγματεύονται πτυχές του έργου του μεγάλου κλασσικού και παρέχουν αφετηρίες για την απομυθοποιητική διερεύνηση και το νηφάλιο αναστοχασμό ως προς το παρόν και το μέλλον της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας που μας περιβάλλει.

8.8.2038: «γενεθλιακόν» για τα ενενήντα μου χρόνια. Στο «κοσμοδρόμιο» της Αφροδίτης, ενός πλανήτη που απέχει 38 εκατομμύρια χιλιόμετρα ή πενήντα οκτώ ώρες από τη Γη. Μας κρατούν, με προσποιητή ευγένεια, εκατόν είκοσι λεπτά επιπλέον από την προγραμματισμένη στιγμή των αναχωρήσεων, στην αίθουσα «Αμοιβαίας Γνωριμίας», για μια από κοινού γυμνασία της σκέψης. Πρόκειται, διατείνονται οι Αφροδισιανοί, για «τυπική» συζήτηση που ανήκει στις υποχρεώσεις των επισκεπτών τους. Θα μου απευθύνουν εκατόν τόσες ερωτήσεις (δεν συγκράτησα τον ακριβή αριθμό), για την απάντηση των οποίων δεν απαιτούνται παραπομπές σε κείμενα συναδέλφων, γνωστών ή μη, παλαιότερων ή σύγχρονων. Θα κάνουν μόνοι τους ηλεκτρονικά την απαραίτητη ταξινόμηση και προσομοίωση.

Το βιβλίο αυτό αποτελεί εισαγωγή στην Κοινωνιογλωσσολογία. Οι συγγραφείς, που διδάσκουν στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, παρουσιάζουν με εύληπτο τρόπο βασικές κοινωνιογλωσσικές έννοιες και προβλήματα, χωρίς να παραγνωρίζουν την επιστημονική έρευνα ούτε να επιχειρούν να υποκαταστήσουν τη ζωντανή διδασκαλία και τα πολλαπλά διδακτικά μέσα. Στον πρόλογό τους σημειώνουν ότι προτείνουν αυτό το εισαγωγικό εγχειρίδιο όχι μόνο για το φοιτητικό αναγνωστικό κοινό αλλά και για ένα ευρύτερο κοινό με ενδιαφέρον για την κοινωνική διάσταση της γλώσσας.

Το παρόν βιβλίο επιχειρεί να διερευνήσει τους εννοιολογικούς μετασχηματισμούς της ιδέας του χώρου κατά την διάρκεια του 20ού αιώνα, μέσα από ένα διεπιστημονικό πρίσμα μελέτης. Η διερεύνηση αυτή φανερώνει πως η κατανόηση, η ερμηνεία και η νοηματοδότηση της ιδέας του χώρου στον 20ό αιώνα από διακριτές επιστημονικές περιοχές ακολούθησε πολλαπλές πορείες, ρήξεις, συγκλίσεις και μεταμορφώσεις. Η ανάγνωση επιλεγμένων ιδεών του χώρου στον 20ό αιώνα, όπως συγκροτήθηκαν κυρίως στα πεδία της αρχιτεκτονικής, της τέχνης, των κοινωνικών επιστημών και της φιλοσοφίας, οδηγεί σε διαπιστώσεις ως προς την εννοιολογική καταγωγή τους, η οποία καλύπτει την περίοδο από τον 17ο έως το 19ο αιώνα. Παράλληλα με την τυπολογική σχηματοποίηση βασικών κατηγοριών, εννοιών και ιδεών του χώρου, επιχειρείται η ταυτόχρονη ανάλυση των αλληλεπιδράσεων και των συσχετισμών ανάμεσά τους, με στόχο την ανάδειξη της σημασίας τους για τη σύγχρονη εποχή. Υποστηρίζεται πώς η παραπάνω μελέτη μπορεί να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για έναν διεπιστημονικό διάλογο ανάμεσα στην αρχιτεκτονική, την τέχνη, τις κοινωνικές επιστήμες και την φιλοσοφία, ο οποίος θα εμπλουτίσει τις εννοιολογικές παραμέτρους κατανόησης, ερμηνείας και σχεδιασμού του πραγματικού χώρου ζωής στις απαρχές του 21ου αιώνα.

Αν ο ιστορικός δεν απαλλαγεί από το σύνδρομο της προφάνειας, ποτέ δεν θα γίνει καλός ιστορικός, όπως κι ο φιλόσοφος αν δεν δει τα ιστορικά a priori της γνώσης. Ο Μισέλ Φουκώ έκανε και τα δύο, πράγμα που είχε μια διπλή συνέπεια: να αναδιαταχθεί το περιεχόμενο που ως τότε είχαν οι λέξεις «φιλοσοφία» και «ιστορία» και να μας προσφέρει μια χιουμοριστική, ειρωνική ιστορία. Ο ανά χείρας τόμος είναι μια συμβολή στην μελέτη αυτής της κοπερνίκειας επανάστασης.

Η επανάσταση της πληροφορίας αλλάζει τον κόσμο σε βάθος, αμετάκλητα και απρόβλεπτα εδώ και αρκετό καιρό, κινούμενη με ρυθμό ιλιγγιώδη και σε ένα εύρος δίχως προηγούμενο. Το νέο οικοσύστημα που δημιουργείται δεν απαιτεί μόνο νέες ρυθμίσεις, υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης, κοινωνικές αλλαγές, μεγάλες επενδύσεις, αλλά και προσοχή εστιασμένη στα εννοιολογικά και δεοντολογικά προβλήματα που μπορούν να ανακύψουν στην πορεία αυτής της ζωτικής μετάβασης. Αναπόφευκτα, η επανάσταση της πληροφορίας έχει επηρεάσει βαθιά τη δουλειά των φιλοσόφων: πως σκέφονται σχετικά με τα δικά τους προβλήματα, ποια προβλήματα θεωρούν ότι αξίζουν προσοχής, πως διαμορφώνουν εννοιολογικά τις απόψεις τους, ακόμα και το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν. Έχει κάνει δυνατές νέες προσεγγίσεις και πρωτότυπες διερευνήσεις, έχει θέσει ή έχει βοηθήσει να εντοπιστούν νέα κρίσιμα ερωτήματα, έχει δώσει νέο νόημα σε κλασικά προβλήματα και σε παραδοσιακές θεματικές. Εν ολίγοις, η έρευνα στη φιλοσοφία από τη σκοπιά της θεωρίας της πληροφορικής και της επιστήμης των υπολογιστών γίνεται ολοένα και πιο καινοτόμος, γόνιμη διεισδυτική, παράγοντας ήδη πολλά ενδιαφέροντα και σημαντικά αποτελέσματα. Το βιβλίο αυτό επιχειρεί να παράσχει κάποια βασικά εννοιολογικά εργαλεία για μια κριτική προσέγγιση αυτού του νέου και ζωτικά σημαντικού ερευνητικού πεδίου.

Σαράντα χρόνια μετά την έκδοση του κλασσικού βιβλίου του E.H. Carr Τί είναι ιστορία; οι συγγραφείς του τόμου θέτουν ξανά το ερώτημα γύρω από τη φύση της επιστήμης της ιστορίας, την ιδιαίτερη ανάπτυξη των κλάδων της και υις κατευθύνσεις της ιστορικής έρευνας υπό τις σημερινές συνθήκες. «Αν κανείς ήθελε να δώσει ένα ανάλογο του Τι είναι ιστορία; του Carr για τον πρώιμο 21ο αιώνα, αυτό θα ήταν οπωσδήποτε το βιβλίο του Cannadine». David Armitage «Το Τι είναι ιστορία σήμερα; αποτελεί μια επίκαιρη επισκόπιση των ιστορικών συζητήσεων σήμερα και μια εμπεριστατωμένη διερεύνηση των σύγχρονων τάσεων και αγωνιών». Norman Davis «Εξαιρετικό ανάγνωσμα που εμπνέει». Roy Porter «Η λέξη-κλειδί σε αυτό το βιβλίο, που εμπνέει και εν μέρει προκαλεί, είναι το σήμερα. Διαφορετικοί συγγραφείς, αντλώντας σε μεγάλο βαθμό από την προσωποκή τους εμπειρία ως ιστορικών, εξερευνούν τις διαδικασίες και τις συνέπειες της αλλαγής». Asa Briggs