Το ερευνητικό αυτό δοκίμιο παρακολουθεί τις θεωρίες βάσει των οποίων σύγχρονοι επιστήμονες από διάφορους τομείς, νευροεπιστήμες, βιολογία, φυσική και όχι μόνο, ανέλαβαν να δώσουν απαντήσεις στο ακανθώδες, παγιωμένο κυρίως από την εποχή του Καρτέσιου, φιλοσοφικό πρόβλημα σχέσης πνεύματος και ύλης και ειδικότερα ψυχής και σώματος, με σκοπό να αποκαταστήσουν το κατατεμαχισμένο Είναι στην ολότητά του και να θεραπεύσουν τη διανόηση από τη σχιζοειδή τάση που επί αιώνες την ταλάνισε. Οι θεωρίες αυτές επιχειρούν τη θεμελίωσή τους σε επιστημονικά δεδομένα, αποτέλεσμα κυρίως των μέσων της υψηλής τεχνολογίας, και επιτρέπουν στους εμπνευστές τους να καταλήξουν στην εμβληματική απόφανση: «ενσάρκωση της νόησης», επιβεβαίωση και μοντέρνα μεταμφίεση της ρήσης του Αριστοτέλη: «ένυλοι λόγοι», επιτομή και αυτή συσσωρευμένης σοφίας.

Το βιβλίο εξετάζει, από θεωρητική και πρακτική άποψη, το αντικείμενο της Πολιτιστικής Διαχείρισης, την εμφάνιση και εξέλιξή της, καθώς και τις προοπτικές, τη δυναμική και τις εκπαιδευτικές απαιτήσεις, που προκύπτουν για τον συγκεκριμένο τομέα μέσα και από τις διαστάσεις που λαμβάνει σε ευρωπαϊκό, αλλά και διεθνές επίπεδο στο πλαίσιο της Διά Βίου Μάθησης. Ο πολιτιστικός τομέας διαδραμάτισε και εξακολουθεί να διαδραματίζει, ιδιαίτερα στη σημερινή δύσκολη οικονομική συγκυρία, ένα σημαντικό ρόλο στην οικονομία της Ευρώπης δίνοντας το παρόν όλο και περισσότερο σε σχέδια συνεργασίας, που εμπλέκουν φορείς, άτομα και οργανισμούς, όχι μόνον σε εθνικό, αλλά κυρίως σε διακρατικό επίπεδο. Οι επαγγελματίες του πολιτιστικού τομέα βρίσκονται αντιμέτωποι με νέες προκλήσεις και έχουν ανάγκη να εφοδιασθούν με τις απαραίτητες δεξιότητες, που θα τους δώσουν τη δυνατότητα να βελτιώσουν τα προσόντα τους και να προβάλλουν σε όσο το δυνατόν ευρύτερο κοινό τα πολιτιστικά αγαθά και τις πολιτιστικές αξίες. Προς αυτή την κατεύθυνση συνεργεί η ολοκληρωμένη και ποιοτική εκπαίδευση και κατάρτιση στον τομέα της Πολιτιστικής Διαχείρισης.

Η διέλευση αποτελεί έναν ιδιαίτερο όρο στη μεταναστευτική έρευνα. Παρόλο, που χρησιμοποιείται συχνά στον δημόσιο λόγο, στην πράξη δεν έχει διερευνηθεί επαρκώς, ενώ πάντα στη βιβλιογραφία συνδέεται με συγκεκριμένες χώρες και μεταναστευτικά ρεύματα. Το παρόν βιβλίο έρχεται να συμπληρώσει αυτό το κενό και να προσθέσει στην υπάρχουσα βιβλιογραφία μέσα από τη διερεύνηση της διέλευσης, τόσο εννοιολογικά όσο και εμπειρικά, με τη μελέτη τριών μεταναστευτικών ασιατικών ομάδων στην Ελλάδα, των Αφγανών, των Μπανγκλαντεσιανών και των Πακιστανών. Το κεντρικό θέμα, που διερευνάται είναι το κατά πόσο η Ελλάδα αποτελεί χώρα διέλευσης ή και εγκατάστασης για τις τρεις ομάδες. Συνδυάζοντας το θεωρητικό πλαίσιο με τη βιβλιογραφική και εμπειρική έρευνα, η μελέτη επιδιώκει να φέρει στο προσκήνιο ζητήματα, που αφορούν στην ίδια τη διέλευση και στις συνδέσεις που προκύπτουν με τις μεταναστευτικές ροές, αλλά και με τις χώρες, τις οποίες οι μετανάστες διασχίζουν. Η διέλευση εξετάζεται, τόσο σε σχέση με τον μετανάστη, όσο και σε σχέση με την Ελλάδα και παρουσιάζονται οι παράγοντες -ατομικοί και θεσμικοί-, που τη διαμορφώνουν, στο πλαίσιο των Ευρωπαϊκών και Εθνικών πολιτικών. Η παρουσίαση και η ανάλυση των δεδομένων της πρωτογενούς έρευνας, καθώς και η αποτύπωση του ίδιου του λόγου των μεταναστών επιτρέπει να διαφανεί η πολυπλοκότητα, αλλά και η χρησιμότητα του όρου και η σύνδεση με τη θέση της Ελλάδας στον μεταναστευτικό χάρτη.

Ο William Blake (1757-1827), ποιητής, ζωγράφος, χαράκτης και «προφήτης», έζησε μάλλον αγνοημένος στην εποχή του. Από την αρχή όμως του 20ου αιώνα αναγνωρίστηκε ως ένας από τους σημαντικότερους ρομαντικούς ποιητές. Αντίθετα, το εικαστικό του έργο εξακολουθεί να φέρνει σε αμηχανία τους ιστορικούς της τέχνης, αντιστεκόμενο σε συγκρίσεις με τα έργα συγκαιρινών του ομοτέχνων και σε στυλιστικές κατηγοριοποιήσεις. Εκκινώντας από αυτή τη διαπίστωση, η παρούσα μελέτη επιχειρεί να κατανοήσει και να αποτιμήσει την εικαστική πρακτική του Blake όχι μόνο μέσω της μορφολογικής ανάλυσης των έργων του, αλλά και μέσω των απόψεων που έχει ο ίδιος εκφράσει για τη ζωγραφική. Οι απόψεις αυτές, διαπιστώνει ο συγγραφέας, παρότι αρκετά ιδιολεκτικά διατυπωμένες σε διαφορετικού προορισμού κείμενα, ακόμη και ποιητικά, συγκροτούν τελικά μια αρκετά συνεκτική, αλλά και αντισυμβατική θεωρία για την τέχνη, στενά συνυφασμένη με τις γνωσιολογικές, ηθικές, κοινωνικές και πολιτικές πεποιθήσεις του Blake, αλλά και ικανή να διερμηνεύσει τον πειραματικό χαρακτήρα των εικαστικών του επινοήσεων.

«[…] Κάποτε όταν ο φωτογραφικός φακός βρίσκονταν απέναντι σε έναν πολιτικό, το διάφραγμα έμοιαζε να παραλύει. Δέος; Σεβασμός; Τα πορτραίτα, πάντως, ήταν επιβλητικά. Ασπρόμαυρα μνημεία μορφών με σχεδόν υπεράνθρωπες διαστάσεις. Και όταν ο φακός συνελάμβανε τον πολιτικό εν δράσει, ήταν πάντα σχεδόν φορτωμένες συγκίνηση, σκηνές από ένα ιστορικό δράμα: η συνάντηση του πολιτικού με την Ιστορία, τη μοίρα του ή τα πεπρωμένα της φυλής. Δεν ήταν τόσο του φωτογράφου αδυναμία ή του πολιτικού δύναμη επιρροής. Ήταν, μάλλον, κάτι που ο φακός μοιραζόταν με το κοινό των πολιτών αίσθημα: να βλέπει τους πολιτικούς μακρινούς και απρόσιτους, παντοδύναμους, με μυστικά φυλαγμένα μακριά από το αδιάκριτο βλέμμα». Στη σύγχρονη όμως πολιτική εικονογραφία, ο «χαρισματικός» πολιτικός δεν είναι αυτός που σαγηνεύει τα πλήθη, αλλά αυτός που δεν έχει τίποτα να κρύψει. Είναι αυτός που εργάζεται σκληρά, που περιμένει σαν όλους τους άλλους ανθρώπους να πάει στο γραφείο του και μαζί με την σύντροφό του βιώνει σαν απλός άνθρωπος την θαλπωρή του σπιτιού. Άραγε, η «αυθεντικότητα» ως αξία υπήρξε το όχημα για την κατασκευή μιας νέας πολιτικο-κοινωνικής συναίνεσης ή μέρος μιας πολιτικής σκηνοθεσίας για τη χειρα­γώγηση των μαζών στο πλαίσιο ενός πραγματιστικού λαϊκισμού;

Φωτογραφικό λεύκωμα

Η πρόσφατη – μετά το 1990 – αλβανική μετανάστευση προς την Ελλάδα υπήρξε εντυπωσιακή λόγω του πληθυσμιακού όγκου που μετακινήθηκε και ιδιαίτερη για έναν επιπλέον λόγο: για τον προσανατολισμό μόνιμης εγκατάστασης και τους ισχυρούς δεσμούς με το νέο περιβάλλον που ανέπτυξε ένα μεγάλο μέρος των μεταναστών από την Αλβανία. Η μελέτη της Βασιλικής Παπαγεωργίου, βασισμένη σε εντατική και μακροχρόνια εθνογραφική έρευνα, φωτίζει όψεις αυτού του ζητήματος, εστιάζοντας σε μια συγκεκριμένη μεταναστευτική ομάδα, αυτή των εθνοτικά Ελλήνων της Αλβανίας («Βορειοηπειρωτών»). Προσφέροντας μια ανθρωπολογική θεώρηση της μεταναστευτικής εμπειρίας, που μεθοδολογικά προκρίνει την προσέγγιση μικροεπιπέδου – διαπλέκεται, ωστόσο, και διασυσχετίζεται με ευρύτερα πλαίσια αναφοράς μακροεπιπέδου –, επιχειρεί να καλύψει ένα σχετικό κενό στην ελληνική βιβλιογραφία των μεταναστευτικών μελετών. Έτσι, το βιβλίο συνομιλεί με την πιο πρόσφατη κοινωνική θεωρία που έχει αναπτυχθεί σε μια αγγλόφωνη, κυρίως, βιβλιογραφία γύρω από την επεξεργασία των εννοιών του τόπου, του πολιτισμού, της ταυτότητας σε συνθήκες μετακίνησης, και της ενσωμάτωσης, ως κοινωνικής και πολιτισμικής σχέσης των μεταναστών με τα νέα περιβάλλοντα όπου εγκαθίστανται. Ταυτόχρονα, τοποθετείται κριτικά πάνω στο ζήτημα της πολιτισμικής διαφοράς και των κινδύνων υποστασιοποίησής της από έναν άκρατο πολιτισμικό σχετικισμό που λανθάνει συχνά στις θεωρητικές προσεγγίσεις των μεταναστευτικών μελετών.

Το βιβλίο αυτό διερευνά τη σχέση της ρητορικής με το δράμα και ιδαίτερα τη θέση της στο έργο του Σοφοκλή. Από την αναλυτική προσέγγιση των τραγωδιών αναδεικνύεται το πράγματι έντονο ρητορικό και επικοινωνιακό στοιχείο τους, προκύπτει η αμφίθυμη στάση του δραματουργού απέναντι στη δύναμη του λόγου και τις τεχνικές της πειθούς, ενώ διανοίγονται και νέοι ερμηνευτικοί δρόμοι μέσω αυτής της οπτικής. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανίχνευση των φιλοσοφικών παραμέτρων που συνδέονται με το λόγο και τα επιχειρήματα στο έργο του Σοφοκλή, π.χ. η σχέση φύσης και νόμου, ρητορικής και ιατρικής, θεραπευτικού και νοσογόνου λόγου, και κυρίως η διερεύνηση των εννοιών της αλήθειας, του δόλου, της γνώσης, της πλάνης, της αυταπάτης, που σχετίζονται με την τραγικότητα της ανθρώπινης φύσης.

Στην παρούσα εργασία εξετάζονται οι κοινωνικές ανισότητες στην ανώτατη εκπαίδευση κατά τη μεταπολεμική περίοδο (1956-1998). Αρχικά, παρουσιάζονται αναλυτικά οι συναφείς μελέτες, οι οποίες, παρά το γεγονός ότι καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της εξεταζόμενης περιόδου, μελετούν την πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση με αποσπασματικό χρονικά τρόπο και με διαφορετικά κάθε φορά ερευνητικά και μεθοδολογικά εργαλεία. Στη συνέχεια, διευκρινίζονται τα μεθοδολογικά ζητήματα που προκύπτουν κατά την επεξεργασία των δευτερογενών στατιστικών στοιχείων και, με τη χρήση ενιαίου με­θοδολογικού εργαλείου, ερευνάται η πρόσβαση των κοινωνικο-επαγγελματικών ομάδων στην ανώτατη εκπαίδευση, τόσο στην κάθετη (σύνολο ανώτατης εκπαίδευσης) όσο και στην οριζόντια (κατά σχολές) διάστασή της, σε σχέση με τις κοινωνικοοικονομικές και εκπαιδευτικές μεταβολές που πραγματοποιούνται κατά τη μεταπολεμική περίοδο. Η μετανάστευση, η προσπάθεια εκβιομηχάνισης της χώρας έως τα μέσα της δεκαετίας του ’70 και η ανάπτυξη του τριτογενή τομέα στη συνέχεια, η ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η υιοθέτηση αρχών του κράτους-πρόνοιας και ο εκδημοκρατισμός του εκπαιδευτικού συστήματος συνδέονται με την ανάπτυξη των «μεσαίων κοινωνικών» στρωμάτων στην Ελλάδα, κατά τη μεταπολεμική περίοδο. Τα «μεσαία» κοινωνικά στρώματα χρησιμοποιούν την ανώτατη εκπαίδευση για την κοινωνική τους αναπαραγωγή περισσότερο από κάθε άλλο κοινωνικό στρώμα, γι’ αυτό κι εμφανίζουν τις μεγαλύτερες ευκαιρίες πρόσβασης στην ανώτατη εκπαίδευση. Από την άλλη, τα «ανώτερα» κοινωνικά στρώματα διατηρούν την κοινωνική τους θέση μέσα από την πρόσβασή τους στις προνομιούχες σχολές. Τα «κατώτερα» κοινωνικά στρώματα εμφανίζουν τις λιγότερες πιθανότητες εισαγωγής στην ανώτατη εκπαίδευση, κι, όταν καταφέρουν να εισαχθούν σ’ αυτήν, «διοχετεύονται» στις μη προνομιούχες σχολές.