Γιώργος Μωραΐτης
< πίσω στους Συγγραφείς

Στην παρούσα κρίσιμη οικονομική και πολιτική συγκυρία, το διανοητικό μονοπάτι του Ανοιχτού Μαρξισμού συνεχίζει να επικαιροποιεί το αίτημα για έναν ριζοσπαστικό κοινωνικό μετασχηματισμό, όχι πλέον με όρους κατάληψης της εξουσίας, αλλά με όρους αλληλεγγύης και αξιοπρέπειας, με όρους δημιουργίας ενός νέου, διαφορετικού τρόπου οργάνωσης του πολιτισμού ως καθημερινού βίου. Σε αυτήν την προσπάθεια, η ιστορία δεν είναι με το μέρος μας, ούτε πρόκειται να μας δικαιώσει, εφόσον απουσιάζει μια διαχρονικά έγκυρη ανθρώπινη φύση που θα μπορούσε να εγγυηθεί την έξοδο από την οδυνηρή κατάσταση εντός της οποίας τώρα διάγουμε. Η πραγματικότητα είναι αρνητική, εφόσον δεν υπάρχει τίποτα που να συνδέει τα γεγονότα με κάποιο εξωτερικό αυτών νόημα ή σκοπό. Στην πάλη ενάντια στη δυστυχία τίποτα δεν είναι βέβαιο εκτός από την ίδια τη δυστυχία. Το κάλεσμα του Ανοιχτού Μαρξισμού για τη δημιουργία ενός κόσμου της χειραφέτησης και της αυτονομίας ισορροπεί επικίνδυνα μεταξύ αβεβαιότητας και μελαγχολίας. Ο ανά χείρας τόμος, εν τέλει, καταφάσκει στις αντιφάσεις που τον διαπερνούν, γιατί γνωρίζει πως η κριτική σκέψη εκκινεί και καλλιεργείται όχι από κάποιον αποστασιοποιημένο και οσιοποιημένο έναντι της αλλοτρίωσης που παντού γύρω μας επισημαίνεται επαγγελματία στοχαστή, αλλά από ένα ευαίσθητο, κριτικά σκεπτόμενο ον που κατανοεί πλήρως την εύθραυστη, αυτο-ανταγωνιστικά συγκροτημένη ύπαρξή του? από ένα ον που αναγνωρίζει ότι οι λύσεις στα προβλήματα που το χειμάζουν μπορούν να αναζητηθούν έγκαιρα μόνο στο πώς το ίδιο ταυτοποιείται ως ο απόλυτος δημιουργός τους.

Η ανά χείρας μελέτη επιχειρεί μια υλιστική και διαλεκτική αποτίμηση της πολιτικής φιλοσοφίας του Διαφωτισμού μέσω δύο κορυφαίων εκπροσώπων του, του Τόμας Χομπς και του Ζαν-Ζακ Ρουσσώ. Ό, τι επιδιώκεται εδώ είναι να έρθει στην επιφάνεια η επικαιρότητα της σκέψης των δύο στοχαστών για την κυριαρχία, ιδίως πάνω σε ζητήματα όπως το δημοκρατικό έλλειμμα και οι κοινωνικές ανισότητες που αντιλαμβανόμαστε γύρω μας. Στη φιλοσοφία του Χομπς η κυριαρχία εκφράζει τη διάκριση δύο επιμέρους περιπτώσεων ή ειδών ανθρώπου, του ελλόγως και του εμπαθώς δρώντος, σε ό, τι αφορά τις κανονιστικές αρχές θεμελίωσης μιας πολιτικά οργανωμένης κοινωνίας. Ο Ζαν-Ζακ Ρουσσώ πάλι αντιλαμβάνεται την κυριαρχία με όρους γέννησης και αναπαραγωγής του κοινωνικο-πολιτικού φαινομένου, εντοπίζοντάς την στον πυρήνα της κεντρικότερης κοινωνικής σχέσης, δηλαδή της κοινωνικά οργανωμένης εργασίας ή ανθρώπινης δημιουργικότητας. Επεκτείνοντας περαιτέρω αυτή την ανάλυση, υποστηρίζεται ότι η έννοια της γενικής βούλησης και άρα ολόκληρη η ρουσσωική προβληματική περί κυριαρχίας δεν εξαντλούνται σε ένα επίπεδο λειτουργίας των κοινωνικών και πολιτικών θεσμών, αλλά άπτονται καθοριστικά της ιχνηλάτησης ενός εξολοκλήρου ανακαινισμένου τρόπου οργάνωσης του ανθρώπινου πολιτισμού ως καθημερινού βίου. «Ο Γιώργος Μωραΐτης προσφέρει στο αναγνωστικό κοινό μια σπουδαία μελέτη, συμβολή στη σκέψη του Διαφωτισμού, μια μελέτη τροφή για τη σκέψη που απευθύνεται, όχι μόνο σε εκείνους που διατηρούν κάποια εξειδικευμένα φιλοσοφικά ενδιαφέροντα, αλλά γενικότερα σε όσους εξακολουθούν να σκέπτονται κριτικά, να μένουν όρθιοι και να αγωνίζονται για έναν καλύτερο κόσμο, για μια κοινωνία της ελευθερίας και της ισότητας, για μια δίκαιη κοινωνία». Γιάννης Πλάγγεσης Ομότιμος Καθηγητής Φιλοσοφίας ΑΠΘ