Η έντονη διαμάχη γύρω από τα θεμέλια του δυτικού πολιτισμού έχει χαρακτηρίσει το πνευματικό τοπίο των τελευταίων δεκαετιών και έχει οδηγήσει στην αντίληψη ότι κατά κάποιο τρόπο έχουμε μεταβεί στη λεγόμενη «μεταμοντέρνα» κατάσταση. Τα ερωτήματα που έχουν αναδειχθεί από τη διαμάχη αυτή αφορούν κυρίως το λόγο και το υποκείμενο, την έκφραση μέσα από τις πράξεις των σύγχρονων υποκειμένων, τη σχέση με την εξώτερη φύση, την ιστορική πρόοδο και βέβαια την ελπίδα για κοινωνικοπολιτική συμφιλίωση.

Στο βιβλίο περιλαμβάνονται έξι κείμενα τα οποία αναφέρονται σε διαφορετικά είδη αφήγησης όπως είναι το παραμύθι, το παιδικό βιβλίο, η διαφήμιση, η κινηματογραφική ταινία και η αυτοβιογραφική αφήγηση. Κοινό σημείο των κειμένων είναι το ζήτημα της συγκρότησης του υποκειμένου μέσα από το λόγο, όμως το κάθε κείμενο προσεγγίζει το ζήτημα αυτό από διαφορετική οπτική γωνία. Ο Bruno Bettelheim εξετάζει τον τρόπο που λειτουργεί το παραμύθι σε σχέση με τον ψυχισμό του παιδιού. Η Jacqueline Rose επιλέγει το παιδικό βιβλίο για να εξετάσει τη διάκριση ανάμεσα σε αυτόν που γράφει, αυτόν που περιγράφεται και αυτόν στον οποίο απευθύνεται ο λόγος. Η Judith Williamson εξετάζει τη διαφήμιση ως ένα ιδεολογικό μέσο για τη στρατολόγηση υποκειμένων. Η Valerie Walkerdine μελετάει πώς οι φαντασιώσεις που εκφράζουν τις σχέσεις ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας συνδέονται με το φαντασιακό χώρο μιας ταινίας και παράγουν νοήματα. Η Carolyn Steedman αναλύει πώς η αναπαραγωγή ενός εξωσχολικού αναγνώσματος γίνεται μοχλός για να ξανα-οργανώσει το μικρό παιδί την εμπειρία του και την ιστορία της οικογένειάς του. Στο τελευταίο κείμενο η Άννα Βιδάλη εξετάζει τον τρόπο που η μνήμη ενσωματώνει το ιστορικό γεγονός σε μια ιστορία του εαυτού. Το βιβλίο έχει μεγάλο ενδιαφέρον για όλους όσους ασχολούνται με την Επικοινωνία και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τη θεωρία της λογοτεχνίας και την ανάλυση κειμένων.

Το εγχειρίδιο του Έκο πρωτοδημοσιεύτηκε το 1977. Αρχική πρόθεση του συγγραφέα ήταν να βοηθήσει τους απελπισμένους «αιώνιους» φοιτητές του «μαζικού» πανεπιστημίου να αντεπεξέλθουν στην υποχρεωτική εκπόνηση διπλωματικής εργασίας. Ωστόσο, όπως φάνηκε και από την εκδοτική επιτυχία του βιβλίου και τη μετάφρασή του σε πολλές γλώσσες, ο συγγραφέας απευθύνεται επίσης σε ευρύτερο και ωριμότερο κοινό, υπαγορεύοντας τους σύγχρονους και ορθολογικούς κανόνες γραφής. Στην ουσία το εγχειρίδιο αφηγείται «πώς γίνεται ένα βιβλίο» και συνάμα εξηγεί «σε τι χρησιμεύει η μελέτη». Ως σύγχρονος διαφωτιστής, ο Έκο καταστρώνει ένα σύγχρονο εγχειρίδιο κανόνων γραφής και μελέτης, με χιούμορ, ευγλωττία αλλά και μυθοπλαστικά τεχνάσματα που απασχόλησαν την κριτική.

.

Η σειρά Τέχνη για παιδιά μάς προσκαλεί σε ένα δημιουργικό ταξίδι στο απέραντο σύμπαν της τέχνης. Οι συναρπαστικές εικόνες που συναντάμε μας φέρνουν κοντά σε διαφορετικούς πολιτισμούς και άλλες εποχές. Από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας τέχνης ως τις θαυμαστές δημιουργίες των αρχαίων πολιτισμών τα βιβλία της σειράς κάνουν τη γνωριμία με τα καλλιτεχνικά επιτεύγματα του κόσμου μια απολαυστική και αλησμόνητη οπτική εμπειρία. Ο κάθε τόμος πραγματεύεται το θέμα του παίζοντας με τις διαφορετιικές οπτικές που μας ανοίγει η φαντασία της τέχνης από την προϊστορία μέχρι σήμερα. Στα παιδιά δίνεται η ευκαιρία να γνωρίσουν την πολλαπλότητα των πολιτισμών και την ποικιλομορφία της καλλιτεχνικής δημιουργίας, να εξοικιωθούν με τις τεχνικές, τα υλικά, τις τεχνοτροπίες και να δουν το γύρω τους κόσμο με άλλα μάτια. Στο μικρό όγκο των τεσσάρων αυτών τόμων εμπεριέχεται κατά κάποιο τρόπο μια πρωτότυπη και περιεκτική ιστορία της τέχνης. Οι μικροί αναγνώστες θα βρουν πολλές ιδέες για να εκφράσουν τη δική τους φαντασία. Θάλασσες Η απεραντοσύνη της θάλασσας κρύβει θησαυρούς, μυστήρια, χαρά, ζωή και τροφή Ταξιδέψτε, κολυμπήστε, παίξτε και ονειρευτείτε στις θάλασσες και στις παραλίες αυτού του τόμου. Ένα πρόσωπο με πολλά πρόσωπα Ένα πρόσωπο μπορεί να είναι αστείο ή σοβαρό, χαρούμενο ή θλιμμένο. Ανακαλύψτε σε αυτόν τον τόμο τα πολλά πρόσωπα που η φαντασία μπορεί να δώσει σε ένα πρόσωπο. Φαγητό για τα μάτια Φαγητό από μπογιά πάνω σε καμβά, αλλά και φαγητό από πηλό και γύψο. Με άλλα λόγια φαγητό για τα μάτια και όχι για το στόμα. Παρατηρώντας τα ζώα Υπάρχουν ζώα γοητευτικά, αλλά και άσχημα, χρωματιστά ή ασπρόμαυρα. Μερικά από αυτά μας μοιάζουν Παρατηρείστε τα να κινούνται, να ξεκουράζονται, να δουλεύουν στις σελίδες αυτού του βιβλίου.

Ο Γιώργος Φαράκλας σ’ αυτό το βιβλίο υποστηρίζει ότι τα κοινωνικά φαινόμενα δεν μπορούν να συγκροτηθούν με ικανοποιητικό τρόπο όταν αναλύονται με όρους αιτίας και αποτελέσματος, καθώς η συμπεριφορά τους επηρεάζεται ουσιαστικά από το γεγονός ότι σχετίζονται προς τον ευατό τους, συμπεριλαμβανομένων των οικονομικών φαινομένων κατά την ανάλυση του Μαρξ. Αυτή η ανεπάρκεια της αιτιακής ανάλυσης είναι δε ένα ευτυχές γεγονός, διότι έτσι μπορεί να εξηγηθεί γιατί οι νομοτέλειες που διέπουν αυτό το πεδίο μπορούν να αλλάζουν, και να υποστηριχθεί βάσιμα ότι τα αιτήματα κοινωνικής δικαιοσύνης έχουν, ενδεχομένως, ένα αντικειμενικό έρεισμα. Ο Γιώργος Φαράκλας είναι καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Τα κείμενα αυτού του τόμου έχουν προέλθει από μια μακρά διεθνή συζήτηση και προσπαθούν να απαντήσουν σε κρίσιμα ερωτήματα της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης που σπάνια τίθενται, γιατί μοιάζουν άλυτα στις συνθήκες των ευρωπαϊκών μαζικών σπουδών: Πώς γίνεται να μην μπορούν να γράψουν και κυρίως να μην μπορούν να διατυπώσουν επιχειρήματα οι φοιτητές; Είναι δυνατόν να μη διάβασαν σε ολόκληρη τη διάρκεια των σπουδών τους ποτέ ένα ολόκληρο βιβλίο; Γιατί το πανεπιστήμιο δεν τους έμαθε ποτέ να διαβάζουν και να γράφουν; Οι φοιτητές θα βρουν στον τόμο ένα πολύτιμο και ταυτοχρόνως διασκεδαστικό υλικό που φτιάχτηκε για να τους συντροφεύσει στις δύσκολες και μοναχικές ώρες που περνούν μπροστά στο άσπρο χαρτί και τα πολυσέλιδα «θεωρητικά» κείμενα, ένα υλικό που μπορεί να τους βοηθήσει χωρίς να απαιτεί να το σεβαστούν. Οι διδάσκοντες θα βρουν ιδέες και προτάσεις, που αν μη τι άλλο θα τους υπενθυμίσουν ότι δεν είναι μόνοι, ότι κι άλλοι ταλαιπωρούνται με τα ίδια προβλήματα. Ο τόμος απευθύνεται όμως και σε οποιονδήποτε συναντά προβλήματα χρήσης της γλώσσας στη δουλειά του, σε οποιονδήποτε διαβάζει ή γράφει.

Στις Όψεις της Ανάγνωσης συμπεριλαμβάνονται κείμενα τα οποία αναλύουν τα ζητήματα που σχετίζονται με την ανάγνωση μέσα από διαφορετικές θεωρητικές παραδόσεις. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην αλληλεπιδραστική διάσταση της ανάγνωσης, ενώ η διαμόρφωση των αναγνωστικών πρακτικών και ο κοινωνικός ρόλος της ανάγνωσης συνδέονται με την κοινωνική στρωμάτωση, την έμφυλη διάσταση και την πρόσβαση στον εναλφαβητισμό. Στην προσπάθεια να διευρυνθεί ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι εντάσσουν (ή δεν εντάσσουν) την ανάγνωση στην καθημερινότητά τους τα κείμενα του τόμου εξετάζουν τη σχέση ανάμεσα στο ανάγνωσμα και στον αναγνώστη, την αμοιβαία συνεισφορά στη διαμόρφωση του νοήματος, την αξιακή φόρτιση της ανάγνωσης, όπως επίσης και το ρόλο της στη διαδικασία συγκρότησης της (ατομικής/συλλογικής) ταυτότητας. Στην εισαγωγή γίνεται μια ιστορική αναδρομή στις αναγνωστικές πρακτικές στη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων.

Το βιβλίο αυτό απευθύνεται πρώτα από όλα στους εκπαιδευτικούς. Περιγράφει την εμπειρία μιας απόπειρας εφαρμογής των αρχών της βιωματικής-επικοινωνιακής διδασκαλίας μέσα από καλλιτεχνικές δραστηριότητες και παιχνίδια σε ένα δημόσιο δημοτικό σχολείο. Το βιβλίο αφηγείται την προσπάθεια αντιμετώπισης μέσα από μη παραδοσιακές μεθόδους τόσο των προβλημάτων μάθησης και συμμετοχής που είχαν διάφοροι μαθητές εξαιτίας κοινωνικών αιτίων, όσο και των σχέσεων ανάμεσα στα παιδιά που δυσκόλευαν πολιτισμικές διαφορές και κοινωνικές αξιολογήσεις. Το βιβλίο μπορεί να χρησιμεύσει ως πηγή προβληματισμού για μια άλλη παιδαγωγική αντιμετώπιση της αρμονικής ενσωμάτωσης των παιδιών στο σχολείο και της μάθησης.

Τα κείμενα αυτά παρουσιάζουν την εικοσαετή πορεία τού, γνωστού και από την ποίησή του, συγγραφέα στη θεωρία της λογοτεχνίας και της κριτικής της. Αν και οι αναφορές τους είναι φαινομενικά πολύ διαφορετικές –ο Ροΐδης, ο Έλιοτ, ο Καντ, ο ντε Μαν, ο Μπλουμ, ο Αλτουσέρ, ο Ρουσώ–, όπως άλλωστε και οι αφορμές –από τη διαμάχη της «Νέας κριτικής» ως τους πανηγυρικούς λόγους–, ο αναγνώστης θα διακρίνει το περίγραμμα μιας συστηματικής, πρωτότυπης και γόνιμης έρευνας. Ελάχιστοι στην Ελλάδα έχουν ασχοληθεί με ανάλογη θεωρητική συνέπεια με τη θεωρία της λογοτεχνίας. Ο Δ. Καψάλης μας προσφέρει «μια γεύση» ενός συναρπαστικού πεδίου συζήτησης και έρευνας και διατηρεί τον ζωντανό λόγο του χωρίς να αποφεύγει τα βαθειά νερά του φιλοσοφικού στοχασμού και της σύγχρονης επιστήμης.